Η ΦΙΛΙΑ ΚΑΙ Ο ΕΛΕΟΣ

 

Θα έβλεπα δύο πολύ σημαντικά στοιχεία, που χαρακτηρίζουν τις διαπροσωπικές σχέσεις στην Ελλάδα και εκφράζονται με τις λέξεις φιλία και έλεος. Ας αρχίσουμε από την πρώτη. Ο Αριστοτέλης, ο οποίος είναι παραδόξως ο κατ’ εξοχήν φιλόσοφος της κλασικής πόλης, θα τη συζητήσει δια μακρών. Έχουμε συνηθίσει, μετά από τους Ρωμαίους, να μεταφράζουμε αυτή τη λέξη ως «amitié» («φιλική σχέση»), καθόλου δόκιμη απόδοση. Η φιλία προέρχεται από το ρήμα φιλώ, που σημαίνει αγαπώ. Όχι αγαπώ ερωτικά, αν και αυτό το νόημα είναι επίσης δυνατό. Η φιλία είναι το γένος, που σαν επιμέρους είδη του έχει τις διάφορες μορφές συναισθημάτων, που μπορούν να συνδέσουν τα άτομα. Και στην ελληνική πόλη, η φιλία έχει πολύ σημαντικές θεσμικές πτυχές. Βεβαίως, πρόκειται κυρίως για τη φιλική σχέση μεταξύ ανδρών, συχνά βάσει άτυπων πολιτικών συνδέσμων που ονομάζονται εταιρείαι, ενώ ο Πλάτων, όπως και ο Αριστοτέλης, θα πουν δικαίως, ότι η φιλία είναι κατ’ εξοχήν ο τύπος σχέσης, που μπορεί να ευδοκιμήσει και να αναπτυχθεί σε μια ελεύθερη κοινότητα και ότι μια τέτοια κοινότητα την προϋποθέτει.

Κατά κανόνα, η τυραννία δεν μπορεί να ανεχθεί τη φιλίαν (Πλάτων, «Πολιτεία», Ι, 576a, Αριστοτέλης, «Ηθικά Νικομάχεια», Θ, 1161a 30-35, 1161b 1-10). O τύραννος έχει κάθε συμφέρον να εμποδίσει την, ανεξάρτητα από αυτό τον ίδιο, δημιουργία ισχυρών δεσμών μεταξύ των ανθρώπων, που θα μπορούσαν να ευνοήσουν τον αγώνα εναντίον της εξουσίας του και, εν πάση περιπτώσει, τη σύσταση μέσα στην κοινωνία ενός κέντρου αναφοράς που διαφεύγει του ελέγχου του. Μπορούμε να δούμε το πράγμα από μια μακιαβέλεια σκοπιά -δεν λέω μακιαβελική-, θέτοντας το ερώτημα του πώς πρέπει να ενεργήσει ο τύραννος για να κυβερνήσει. Απάντηση: πρέπει να καταστρέψει τις φιλικές σχέσεις. Ας μεταθέσουμε το ερώτημα στην εποχή μας: τι χρειάζεται ένα ολοκληρωτικό καθεστώς για να εξασφαλίσει τη θέση του; Να διαρρήξει με κάθε τρόπο όλες τις ανεξάρτητες από αυτό σχέσεις μέσα στην κοινωνία, να καταφέρει να κονιορτοποιήσει το λαό και να καταστήσει μοναδικό κέντρο αναφοράς και ενοποίησης τους την ίδια την εξουσία.

Δεν είναι εξ’ άλλου τυχαίο το γεγονός ότι, πολύ συχνά, οι αφηγήσεις των τυραννοκτόνων φέρνουν στο προσκήνιο φίλους, όπως στο περίφημο παράδειγμα του Αρμόδιου και του Αριστογείτονος στην Αθήνα, οι οποίοι σκότωσαν τον Ίππαρχο, γιο του τυράννου Πεισίστρατου. Θα βρούμε και άλλους στη νότια Ιταλία… Επομένως, η πρώτη διαπροσωπική σχέση, που μετρά στην πολιτική ζωή της κοινότητας είναι η φιλία, θα επανέλθω.

Το δεύτερο στοιχείο, για να χρησιμοποιήσουμε τον όρο του Αριστοτέλη στον ορισμό της τραγωδίας, είναι ο έλεος -θα μπορούσαμε να πούμε επίσης η συμπάθεια-, δεν πρόκειται για οίκτο ή για κάπως δακρύβρεχτη συμπόνια, αλλά για το γεγονός ότι ο ένας μπαίνει στη θέση του άλλου και συμπάσχει, δηλαδή μεταφορικά, υφίσταται αυτό που κάνει τον άλλο να πάσχει, δεν μένει απαθής απέναντι στη δυστυχία του. Βρίσκουμε έτσι σε ένα λόγο του Δημοσθένη («Κατά Τιμοκράτους», 171,1) το απόσπασμα, όπου λέει, ότι κατά γενική ομολογία, πρέπει τους ασθενείς ελεείν, να επιδεικνύεται έλεος απέναντι στους αδύναμους, να λαμβάνεται υπόψη αυτό που τους συμβαίνει…

Η ιδέα, φυσικά, βρίσκεται ήδη στην Ιλιάδα. Σας θυμίζω τη σκηνή, στο τέλος του έπους, μεταξύ Αχιλλέως και Πριάμου. Βρίσκουμε εκεί όλο τον έλεον του κόσμου, ο καθένας μπαίνει στη θέση του άλλου, και μάλιστα με διάφορους τρόπους. Μπορούμε λοιπόν να συγκρατήσουμε από τη μια τη φιλίαν, και από την άλλη τονέλεον, ως τυπικά συναισθήματα, που αφορούν στις σχέσεις μεταξύ ατόμων. Το επαναλαμβάνω, έχουμε να κάνουμε εδώ, φυσικά, με μια άτυπη θέσμιση, κάτι σαν έθιμο, αλλά με την ισχυρή έννοια του όρου, δηλαδή αυτού, που κατά τα ειωθότα εφαρμόζεται στην πόλη.

Εδώ είναι αναγκαία μια παρέκβαση. Όταν μιλάμε για συναισθήματα, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα θεμελιώδες γεγονός, που αποτελεί επίσης κοινοτυπία – και τις κοινοτυπίες δεν τις πολυσκεφτόμαστε∙ τα συναισθήματα δεν λειτουργούν κατά παραγγελία. Μπορούμε, μέχρι ενός σημείου, να κατευθύνουμε την εξωτερική μας συμπεριφορά και να κυριαρχήσουμε στα συναισθήματα μας. Δεν είναι όμως δυνατό να τα αλλάξουμε επιβάλλοντας τη θέληση μας ή από απλό ηθικό καθήκον. Το περισσότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τα διαμορφώσουμε κατά τη διάρκεια της ζωής μας, όπως λέει ο Αριστοτέλης στην αρχή του δεύτερου βιβλίου των «Ηθικών Νικομαχείων»: «Ουτ’ άρα  φύσει ούτε παρά φύσιν εγγίνονται αι αρεταί, αλλά πεφυκόσι μεν ημίν  δέξασβαι αυτάς, τελειουμένοις δε δια του εθους». [Oι αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως – ούτε όμως και είναι αντίθετη προς τη φύση μας η γένεσή τους μέσα μας; η φύση μας έκανε επιδεκτικούς στις αρετές, τέλειοι όμως σ’ αυτές γινόμαστε με τη διαδικασία του έθους (1103a 25).]

Και ιδού ένα πολύ ωραίο ανέκδοτο: κάποιοι φίλοι του Σωκράτη γνώρισαν ένα διάσημο φυσιογνωμιστή, του έδειξαν από μακριά τον Σωκράτη και του ζήτησαν να περιγράφει το χαρακτήρα του. Εκείνος, αφού τον κοίταξε καλά, απάντησε, ότι είναι ευέξαπτος και ανίκανος για αυτοέλεγχο, φιλήδονος, ψεύτης κ.λπ.. Κατάπληξη και γέλια των φίλων, που τα μετέφεραν όλα στον Σωκράτη. Έτσι ακριβώς ήμουν, τους απαντά· έκτοτε άλλαξα τον εαυτό μου, τα ελαττώματα όμως αυτά παρέμειναν χαραγμένα στο πρόσωπο μου (Κικέρων, Τusculanes, IV, 37).

Δεν πρέπει να ξεχάσουμε, ότι στην ελληνική αντίληψη -και ο Αριστοτέλης το αναφέρει ρητά- φιλία μόνο μεταξύ ίσων μπορεί να υπάρχει. Αυτό είναι εξάλλου που την ανάγει στο κατεξοχήν δημοκρατικό συναίσθημα, θα ήταν γελοίο, λέει, να φανταστούμε ότι δεσμοί φιλίας μπορούν να συνδέσουν ένα θνητό με τον Δία. Από την άλλη, το συναίσθημα αυτό απευθύνεται σε ό,τι αξιολογούμε θετικά στον άλλο. Αυτό μπορεί να φαίνεται αυτονόητο, αλλά μην ξεχνάτε ότι η χριστιανική θέση είναι εντελώς διαφορετική – θα επανέλθω επ’ αυτού. Βλέπετε λοιπόν, ότι η φιλία εξαρτάται, κατά μία έννοια, από την πολιτική θέσμιση της πόλης, δεδομένου ότι η ίδια η πόλη θέτει τα άτομα ως ίσα, δημιουργώντας ως εκ τούτου τις συνθήκες για αυτό τον τύπο δεσμών. Και ταυτόχρονα η πόλη βεβαίως δίνει σε καθένα από τα μέλη της τη δυνατότητα να εξυψωθεί ώστε να γίνει άξιο φιλίας.

Στην ελληνική αντίληψη φιλία μόνο μεταξύ ίσων μπορεί να υπάρχει.

Υποθέστε τώρα, ότι η θεμελιώδης ηθική προτροπή σε μια κοινότητα είναι η αγάπη, όχι η ανοχή ή η λύπηση, αλλά η αγάπη των πάντων ανεξάρτητα από το τι είναι ο καθένας, επιπλέον δε, ότι πρέπει η αγάπη αυτή να επιδεικνύεται ακόμη περισσότερο, όταν το άτομο δεν αξίζει ηθικά. Σε αυτό ακριβώς έγκειται, όπως ξέρουμε, το περιεχόμενο της χριστιανικής προτροπής σε ό,τι αφορά τις ατομικές σχέσεις. Ο πραγματικός χριστιανικός ήρωας είναι αυτός, που μπορεί να φιλήσει τις πληγές των λεπρών ή ο Χριστός της παραβολής τουDostoevsky, ο οποίος φιλά στο στόμα τον Μέγα Ιεροεξεταστή, που μόλις του εξήγησε τις ορθολογικές φρικαλεότητες, που γνωρίζετε.

Φυσικά, δεν υπάρχει τίποτα παρόμοιο στον ελληνικό κόσμο. Η φιλία απευθύνεται στον άλλο στο βαθμό που ενσαρκώνει μια αξία, στο μέτρο που είναι καλός καγαθός, δηλαδή ένα ον «καλό και ωραίο». Όσο για τον έλεον, απευθύνεται σε όλο τον κόσμο, αλλά δεν πρόκειται για αγάπη. Είναι το γεγονός, ότι ο άλλος λαμβάνεται υπ’ όψη, η δυστυχία του μετρά και υπαγορεύει την ανάλογη δράση. Μπορεί να δείξει κανείς έλεον σε ένα λεπρό και να τον βοηθήσει χωρίς να τον αγαπά ούτε να αισθάνεται υποχρεωμένος να φιλήσει τις πληγές του.

Είναι αλήθεια, ότι βρίσκουμε στον ελληνικό πνευματικό κόσμο κάτι που σηματοδοτεί ταυτόχρονα ένα όριο και μια αλλαγή, και για το οποίο ελέχθη -κακώς- ότι προανήγγειλε το χριστιανισμό. Πρόκειται βεβαίως για τη θέση, που αποδίδει ο Πλάτων στον Σωκράτη, που προέρχεται πιθανότατα από τον Σωκράτη ως ιστορικό πρόσωπο και συνίσταται στην προτροπή του να μην απαντάς στο κακό με το κακό. Είναι προτιμότερο να υφίστασαι την αδικία παρά να τη διαπράττεις. Είναι όμως διαφορετικό να πεις: μην απαντάς στο κακό με το κακό, πράγμα που αφορά στη συμπεριφορά μας και εξαρτάται από εμάς, είναι, όπως λέει ο Αριστοτέλης, «εφ’ ημίν». Και είναι άλλο να λες: να αγαπάς αυτόν που σου κάνει κακό. Αυτή η προτροπή δεν αφορά στη συμπεριφορά, αλλά στο συναίσθημα και είναι καθ’ αυτή παράλογη, διότι κανείς δεν μπορεί να κυριαρχήσει τα συναισθήματα του. Δεν συζητώ καν για το αν πρέπει ή όχι να αγαπάμε αυτούς που κάνουν κακό. Αν θεωρήσουμε όμως τι συνεπάγεται αυτό, θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα, ότι όσο περισσότερο ο τάδε έχει βασανίσει στο Άουσβιτς, τόσο περισσότερο θα πρέπει να αγαπηθεί! Πρόταση απολύτως απορριπτέα. 

Εδώ έγκειται η διπλοπροσωπία ή η θεμελιώδης υποκρισία του χριστιανισμού. Υποκρισία όχι με την τρέχουσα, αλλά με την οντολογική έννοια. Αυτό που προτείνεται εδώ είναι ένα είδος ψευδούς απολύτου, δεδομένου ότι πρόκειται για απόλυτο απολύτως μη πραγματοποιήσιμο και επομένως ανύπαρκτο. Και ζούμε κάτω ακριβώς από την τερατώδη κυριαρχία αυτής της αδύνατης ηθικής εδώ και σχεδόν δεκαεπτά αιώνες, πράγμα που φέρνει, φυσικά, καταστροφικά αποτελέσματα, όπως ο ουσιώδης διχασμός στον εσωτερικό κόσμο των ατόμων, που ο Ηegel είχε πολύ καθαρά δει. Όταν μιλά για τη δυστυχή συνείδηση, αναφέρεται κατά μία έννοια στο χριστιανισμό, που επιβάλλει στο άτομο έναν κανόνα, στον οποίο δεν μπορεί ποτέ να υπακούσει.

Εν ολίγοις, υπάρχει θεμελιώδης διαφορά ανάμεσα σε μια ηθική, που λέει, ότι αυτός που κάνει το κακό (αυτό που θεωρώ, αυτό που θεωρούμε κακό) πρέπει παρά ταύτα να αντιμετωπίζεται ως άτομο, που δεν υποβιβάζεται εντελώς στο κακό που διαπράττει, ως άτομο, που μπορεί να αναπτύξει και άλλες δυνατότητες -αυτή η προτροπή έχει περιεχόμενο, δυνατότητα εφαρμογής, και αφορά σε μια συμπεριφορά, όχι σε συναισθήματα- και μια άλλη που λέει, ότι αυτόν που κάνει το κακό πρέπει να τον αγαπάς εξ’ ίσου, και μάλιστα περισσότερο από τους άλλους – πράγμα που καταλήγει σε μια ηθική η οποία, κυριολεκτικά, θα μας προέτρεπε να αγαπάμε τον Χίτλερ και τον Στάλιν. Σχηματοποιώ φυσικά, αλλά αυτή η εναλλακτική λύση είναι σαφώς παρούσα.

Η χριστιανική ηθική καταλήγει να μεταμορφώσει το άτομο σε αιώνιο ένοχο, που παραμένει πάντοτε ανεπαρκές απέναντι στον κανόνα. Είναι ως εκ τούτου καταδικασμένο να συμβιβάζεται διαρκώς με αυτό τον κανόνα, να ζει μέσα στον κομφορμισμό και στη διπλοπροσωπία.

Η δεύτερη ηθική, η χριστιανική, της οποίας εξ’ άλλου θα μπορούσαμε να εντοπίσουμε τους προδρόμους στην Παλαιά Διαθήκη -η Καινή είναι από αυτή την άποψη λιγότερο ανακαινιστική απ’ όσο θα ήθελε-, καταλήγει επομένως να μεταμορφώσει το άτομο σε αιώνιο ένοχο, που παραμένει πάντοτε ανεπαρκές απέναντι στον κανόνα. Είναι ως εκ τούτου καταδικασμένο να συμβιβάζεται διαρκώς με αυτό τον κανόνα, να ζει μέσα στον κομφορμισμό και στη διπλοπροσωπία, σχετικοποιώντας, ως μη όφειλε, τα πράγματα. Όσο για το κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, ο χριστιανισμός ξεκινά αγνοώντας το αναφανδόν: δεν μας αφορά, λένε τα ευαγγέλια, πάσα εξουσία εκ θεού, τα του Καίσαρος τω Καίσαρι(είναι η Προς Ρωμαίους Επιστολή) κ.λπ.. Έτσι καταλήγουμε αναγκαστικά σε μια σχάση, σε μια διάσπαση. Από τη μια ένας δημόσιος χώρος, θεσμισμένος, όπου ο Καίσαρ κάνει ό,τι έχει να κάνει και όπου, παρ’ όλες τις συζητήσεις περί αυτού, δεν βλέπουμε με ποιο τρόπο θα μπορούσαν να εφαρμοστούν οι κανόνες της ηθικής: ο εξομολογητής του βασιλιά μπορεί βεβαίως να του επιβάλλει μια μετάνοια επειδή διέταξε τη σφαγή μερικών χιλιάδων υπηκόων του, όμως αυτό δεν αλλάζει σε τίποτα τη νομιμότητα του βασιλιά. Από την άλλη, ένας ιδιωτικός χώρος, όπου ισχύει αυτή η μη πραγματοποιήσιμη προτροπή του να αγαπάς τον πλησίον σου, όποιος κι αν είναι αυτός, περισσότερο από τον εαυτό σου. Ασφαλώς, μετά τη θέσμισή του, ο χριστιανισμός απέκτησε εξαιρετική πνευματική ευρύτητα, οικειοποιούμενος μεγάλο τμήμα της αρχαίας φιλοσοφίας και των μεθόδων της, οπότε τα προβλήματα εμφανίζονται πιο επεξεργασμένα, συμπεριλαμβανομένων και των πολιτικών και ενεργοποιείται μια ολόκληρη σοφιστεία.

Όλα αυτά τα βρίσκουμε, από κάποια στιγμή και μετά, στους Πατέρες της Εκκλησίας και στη συνέχεια στους θεολόγους του Μεσαίωνα. Και τα επιχειρήματα εξακοντίζονται προς όλες τις κατευθύνσεις: για να καταδικάσουν το φόνο του βασιλιά ή για να τον δικαιολογήσουν ή και τα δύο… επειδή έχει επανεισαχθεί στον δημόσιο χώρο κάτι σαν θείο φυσικό δίκαιο, που ο μονάρχης είναι παρά ταύτα υποχρεωμένος να σεβαστεί. Δεν επιτυγχάνεται όμως ποτέ μια συμφωνία, ένα μονοσήμαντο δόγμα. Παραμένει σε τελευταία ανάλυση αυτή η διπλοπροσωπία της θέσμισης, ανάμεσα σε μια πολιτική, που προέρχεται από την απλή πραγματικότητα και σε μια ηθική, που περιορίζεται στον ιδιωτικό βίο των ανθρώπων.

Όμως, το σημαντικό -αυτός εξάλλου είναι και ο λόγος, που επέμεινα σε αυτή την παρέκβαση- είναι, ότι δεν υπάρχουν στον αρχαίο ελληνικό κόσμο η διπλοπροσωπία, το ενσωματωμένο ψέμα στην πραγματική λειτουργία της κοινωνίας και στην παράσταση, που φτιάχνει η ίδια για τον εαυτό της και η οποία εξακολουθεί να υφίσταται από το Μεσαίωνα μέχρι τον σύγχρονο κόσμο μας. Θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε, ότι απουσιάζει από όλες τις ιστορικές κοινωνίες, με εξαίρεση τις μονοθεϊστικές. Οι ασιάτες δεσπότες δεν θα πουν κάτι και θα κάνουν κάτι άλλο. Στην Ελλάδα, στη Ρώμη, δεν θα πουν, ότι όλα τα ανθρώπινα όντα είναι ίσα για να επικυρώσουν στη συνέχεια τις υπάρχουσες ιεραρχίες. Δεν θα ισχυριστούν, ότι η δικαιοσύνη οφείλει, να προέχει στις σχέσεις μεταξύ πόλεων, θα πουν ότι αυτό που υπερισχύει στις σχέσεις μεταξύ πόλεων, αν δεν είναι ίσες, είναι η βία. Δεν θα βρούμε όμως αυτές τις εξωφρενικές καταστάσεις, στις οποίες έχουμε από τη μια μεριά ένα διεθνές δίκαιο, που υποτίθεται ότι εξασφαλίζει τη δικαιοσύνη στις σχέσεις μεταξύ Κρατών και από την άλλη παρεμβάσεις στη Νικαράγουα, στα νησιά Φόκλαντ, στο Αφγανιστάν κ.α., καταστάσεις στις οποίες το δίκαιο δεν παίζει απολύτως κανένα ρόλο. Εφιστώ την προσοχή σας σε αυτό το κεφαλαιώδες γεγονός: μία από τις συνθήκες ύπαρξης αυτού, που αποκαλούμε ιδεολογία -με την πραγματική έννοια του όρου και όχι με την έννοια που κολλά παντού, όπως στους αλθουσερικούς ή σε άλλους, που μιλάνε για ιδεολογία των Ελλήνων ή των Παπούα- είναι ακριβώς αυτός ο διχασμός ανάμεσα στο λέγειν και το πράττειν.

Μια τέτοια απόσταση ανάμεσα σε απατηλό λόγο και πραγματικότητα της κοινωνικής δράσης έχει σημαντικές προεκτάσεις. Μια πραγματική ηθική μόνο στα εφ’ ημίν, σε ό,τι εξαρτάται από εμάς, μπορεί να αναφέρεται. Και είναι ουσιώδες να αναγνωρίσουμε αυτόν ακριβώς το χώρο της ψυχικής ζωής, που ο άνθρωπος δεν ελέγχει – εξ’ άλλου δεν μπορούμε να δούμε στη συγκεκριμένη περίπτωση τί θα σήμαινε ο έλεγχος. Μπορούμε να ελέγξουμε τη συμπεριφορά, που προέρχεται από τα συναισθήματα, όχι όμως τα ίδια τα συναισθήματα. Κατά συνέπεια, κάθε ηθική προτροπή απευθυνόμενη στα συναισθήματα είναι παράλογη. Ακόμη μεγαλύτερος παραλογισμός είναι η προσπάθεια επιβολής αδύνατων ή αντιφατικών συναισθημάτων.

Όποιος αγαπά όλο τον κόσμο φυσικά δεν αγαπά κανένα. Και όποιος αγαπά αυτό που μισεί δεν μισεί τίποτα – αλλά όποιος δεν μισεί τίποτα δεν επενδύει τίποτα συναισθηματικά. Πράγμα, που οριακά είναι δυνατό, αλλά αποτελεί εξ ορισμού αποκλειστικότητα ορισμένων ατόμων, χριστιανών αναχωρητών στην έρημο ή οπαδών του βουδισμού. Και η ύπαρξη αυτών των περιθωριακών ατόμων, ερημιτών ή αγίων επιτρέπει ταυτόχρονα στην κοινωνία να δικαιολογείται και να ενοχοποιείται δίνοντας στον εαυτό της την απατηλή απόδειξη της δυνατότητας να πραγματωθεί το διακηρυσσόμενο ιδεώδες. Ο άγιος τάδε το καταφέρνει, άρα η ηθική μας δεν είναι παράλογη· εμείς όμως δεν έχουμε το απαιτούμενο ανάστημα, πρέπει επομένως να εξιλασθούμε, να γονυπετήσουμε, να συνεισφέρουμε στους εράνους για την ανοικοδόμηση του ιερού ναού κ.λπ. – και ταυτόχρονα, αναμφίβολα, να μάθουμε να εξαπατάμε.

“Ο άγιος τάδε το καταφέρνει, άρα η ηθική μας δεν είναι παράλογη· εμείς όμως δεν έχουμε το απαιτούμενο ανάστημα, πρέπει επομένως να εξιλασθούμε, να γονυπετήσουμε, να συνεισφέρουμε στους εράνους για την ανοικοδόμηση του ιερού ναού κ.λπ. – και ταυτόχρονα, αναμφίβολα, να μάθουμε να εξαπατάμε”.

Ίσως υπήρξε κάποια στιγμή στην ιστορία του χριστιανισμού, που αυτή η διπλοπροσωπία δεν είχε ακόμη εμφανιστεί: Αναφέρομαι στους δύο πρώτους αιώνες της εξάπλωσής του (τον 2^ο και τον 3^ο μ.Χ. αιώνα) περίοδο, για την οποία έχει κανείς την εντύπωση σε μεγάλο βαθμό, ότι αυτοί οι χριστιανοί είχαν πράγματι παραιτηθεί από την εγκόσμια ζωή και περίμεναν ανά πάσα στιγμή τη Δευτέρα Παρουσία, την επιστροφή του Χριστού επί της γης. Ως εκ τούτου, η επίγεια ζωή -συμπεριλαμβανομένης βεβαίως και της ζωής των πολιτικών θεσμών- έχανε κάθε σημασία, αφού ο Μεσσίας θα εμφανιζόταν από τη μια στιγμή στην άλλη.

Υπό αυτές τις συνθήκες, όταν τα άτομα ζουν μια ζωή, που μόνο κατ’ όνομα είναι, ζωή, σε απόλυτη ετοιμότητα και με τις αποσκευές ανά χείρας για το ταξίδι στον άλλο κόσμο, είναι δυνατό να φανταστούμε εφαρμογή της χριστιανικής ηθικής που να μην αποτελεί διαρκή διπλοπροσωπία. Από τη στιγμή όμως που οι χριστιανοί εγκαθίστανται μόνιμα στη ζωή της κοινωνίας, και επομένως από τη στιγμή, όπου ο χριστιανισμός αναγνωρίζεται (το 313 μ.Χ., επί Κωνσταντίνου) και στη συνέχεια γίνεται η υποχρεωτική θρησκεία για όλους τους κατοίκους της Αυτοκρατορίας επί ποινή διώξεων (384, ψήφισμα του Θεοδόσιου), η διπλοπροσωπία βρίσκεται στην καρδιά της χριστιανικής θέσμισης της κοινωνίας και η κατάσταση αυτή προεκτείνεται μέχρι τις μέρες μας με τη διάσταση ανάμεσα σε ένα δικαιολογητικό λόγο και στην πραγματικότητα.

Συμπεραίνοντας, ας επανέλθουμε σε δύο στοιχεία της άτυπης θέσμισης της κοινωνίας στην αρχαία Ελλάδα, δηλαδή τον έλεον και τη φιλίαν. Διαβάστε σχετικά ή ξαναδιαβάστε αυτό το υπέροχο χωρίο των «Ηθικών Νικομαχείων» (Η, 1155a 23-29), όπου ο Αριστοτέλης λέει, ότι πρόκειται για τη σημαντικότερη αρετή, σημαντικότερη ακόμη και από τη δικαιοσύνη, σε βαθμό που οι νομοθέτες δικαίως ασχολούνται περισσότερο με τη φιλία, παρά με τη δικαιοσύνη. Φράση πολύ περίεργη, που θα έπρεπε να αναλυθεί σε βάθος, τόσο σε σχέση με το ιστορικό ανάφορο, το οποίο έχει κατά νου ο Αριστοτέλης, όσο και για την κατανόηση της σημασίας της.

Όπως και να ‘χει το πράγμα, αντιμετωπίζει αρνητικά το γεγονός, ότι οι τύραννοι δεν συμβιβάζονται με τη φιλία μεταξύ πολιτών και προσθέτει, ότι αν η φιλία βασίλευε παντού στην πόλη, δεν θα υπήρχε ανάγκη δικαιοσύνης, διότι, όπως λέει η παροιμία, «τα πάντα είναι κοινά μεταξύ φίλων» («Ηθικά Νικομάχεια», Η, 1159 b 30). Χαράσσει έτσι ένα είδος προοπτικής – ορίου, ένα ιδεώδες, στο πλαίσιο του οποίου, ιδιαίτερα, το μεγάλο ερώτημα της διανεμητικής δικαιοσύνης (τι πρέπει να δοθεί σε ποιον;) δεν θα ετίθετο καν, δεδομένου, ότι δεν θα υπήρχε κανείς, που θα ήθελε να προστατεύσει τα αγαθά του ούτε θα είχε βλέψεις για τα αγαθά του άλλου, και όπου ακόμη και οι όροι «δικό μου» και «δικό σου» θα είχαν περιπέσει σε αχρησία.

Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα σεμιναρίου του Κορνήλιου Καστοριάδη (Ελληνική ιδιαιτερότητα, τόμος β’, Η πόλις και οι νόμοι, σελ. 266-276, εκδ. Κριτική 2008)

Αναδημοσίευση από: http://eagainst.com/articles/castoriadis-christianity/

Του Ray Moynihan

Καθώς η ηχώ των προτροπών για σταμάτημα της επιχορήγησης της εκπαίδευσης των γιατρών από τις φαρμακοβιομηχανίες ακούγεται σε όλο τον κόσμο, μια έρευνα στην Αυστραλία αποκαλύπτει τη συμμετοχή χορηγών στην εκπαίδευση χιλιάδων γενικών γιατρών.

Έχουμε όλοι βρεθεί εκεί – σε εκπαιδευτικά σεμινάρια, σε ιατρικά συμπόσια, και σε επιστημονικές διασκέψεις που χορηγούνται γενναιόδωρα από μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες. Τα ορατά σημάδια της χορηγίας σε αυτά τα γεγονότα είναι προφανή: οι χαμογελαστοί φαρμακευτικοί αντιπρόσωποι, τα πολύχρωμα λογότυπα της εταιρείας, και τα υψηλής τεχνολογίας περίπτερα στις αίθουσες παρουσιάσεων. Αλλά τι γίνεται μέσα στα αμφιθέατρα διαλέξεων, όπου υψηλής ποιότητας εκπαίδευση παραδίδεται στους γιατρούς από  αξιοσέβαστους ομιλητές; Σίγουρα οι χορηγοί δεν έχουν καμία ανάμειξη σε αυτούς τους ιερούς τόπους της ανεξάρτητης εκπαίδευσης;

Φαίνεται ότι αόρατη επίδραση μπορεί να διεισδύει μέσα σε αυτά τα χορηγούμενα σεμινάρια-ακόμα και στα πιστοποιημένα από αξιοσέβαστες επιστημονικές ενώσεις- πολύ πιο συχνά από όσο πολλοί από εμάς αντιλαμβάνονται. Σε μια σπάνια ματιά στα παρασκήνια της υπό χορηγία ιατρικής  εκπαίδευσης, το Αυστραλιανό  Broadcasting Corporation’s Background Briefing  programme (www.abc.net.au/rn/backgroundbriefing/) αυτό το  Σαββατοκύριακο θα δείξει ότι δεν είναι ασυνήθιστο για τις χορηγούς φαρμακευτικές εταιρείες  να προτείνουν ομιλητές, που υποτίθεται πως είναι τελείως ανεξάρτητοι, σε συνέδρια που παρακολουθούνται από χιλιάδες γενικούς γιατρούς. Οι αντιπρόσωποι της φαρμακοβιομηχανίας έχουν επιβεβαιώσει ότι παρόμοιες πρακτικές εφαρμόζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου κατά προσέγγιση το 50% της εκπαίδευσης των γιατρών χορηγείται από τις φαρμακευτικές εταιρείες.

Στην περίπτωση ενός δημοφιλούς αυστραλιανού φορέα  ιατρικής εκπαίδευσης, της HealthEd, έγγραφα και email που διέρρευσαν από μια σειρά πηγών παρουσιάζουν τις χορηγούς φαρμακευτικές εταιρείες  να έχουν ανάμειξη  στην επιλογή κάποιων  ομιλητών σε σεμινάρια που διοργανώνονται  τα τελευταία χρόνια, παρά το γεγονός ότι στα φυλλάδια που διανέμονταν στους γενικούς γιατρούς υποστήριζαν κατηγορηματικά ότι «όλο το περιεχόμενο είναι ανεξάρτητο από την επιρροή της βιομηχανίας.»
Οι γιατροί είναι στο σκοτάδι σχετικά με τις  χορηγίες;

Σε ένα email προς τον φαρμακευτικό γίγαντα Sanofi-Aventis, η HealthEd ρωτά «θα μπορούσατε να προτείνετε μερικούς ομιλητές για να εγκριθούν από την επιστημονική μας επιτροπή;». Η φαρμακοβιομηχανία απάντα με email: «Επισυνάπτονται οι προτεινόμενοι ομιλητές μας». Ένας από τους ομιλητές που προτάθηκε από την χορηγό φαρμακευτική εταιρεία γίνεται στη συνέχεια αποδεκτός και κάνει μια παρουσίαση σε ένα σεμινάριο της  HealthEd. Οι γιατροί που παρακολούθησαν αυτό το σεμινάριο, το οποίο  διοργανώθηκε σε ένα πανεπιστήμιο, δεν ενημερώθηκαν προφορικά  για το ρόλο του χορηγού στην πρόταση των ομιλητών.

Μια άλλη ομάδα email που διέρρευσαν αποκαλύπτει τις επικοινωνίες μεταξύ του ίδιου εκπαιδευτικού φορέα και της CSL, την εταιρεία  που εμπορεύεται το αναλγητικό tramadol (Tramal) στην Αυστραλία. Καθώς διαπραγματεύονταν τον διακανονισμό  της χορηγίας με τον φορέα, για ένα προγραμματισμένο συνέδριο για τον πονοκέφαλο, ένας αντιπρόσωπος της CSL γράφει ότι η εταιρεία θα επιθυμούσε η HealthEd «να προσδιορίσει την θέση του ομιλητή σχετικά με το Tramal καθώς θα ήθελα να διασφαλίσω ότι θα  τοποθετηθεί  όπως πρέπει» Η HealthEd απαντά ότι «θα επιβεβαιώσει την άποψη του ομιλητή για τον πονοκέφαλο σχετικά με το Tramal προκειμένου να εξασφαλίσει μια ισορροπημένη παρουσίαση.»

Σε ένα άλλο email η φαρμακευτική εταιρεία Organon, τώρα τμήμα της Schering Plough, γράφει ότι «θα θέλαμε να προτείνουμε να σκεφτείτε  τους ακόλουθους δύο γιατρούς» ως ομιλητές για ένα σεμινάριο πάνω στην  υγεία των γυναικών. Ο εκπαιδευτικός φορέας απαντά «θα κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε για να διευθετήσουμε το αίτημά σας». Οι προτεινόμενοι ομιλητές της φαρμακευτικής εταιρείας γίνονται τελικά αποδεκτοί, προκαλώντας την γεμάτη ευγνωμοσύνη  απάντηση προς τον εκπαιδευτικό φορέα: «Θα επιθυμούσα και πάλι ειλικρινά να σας ευχαριστήσω για την πολιτική βοήθεια… με εκτίμηση που ενορχηστρώσατε την ευνοϊκή εξέταση του προτεινόμενου θέματος και του ομιλητή”.

Όταν ρωτήθηκε για τους διακανονισμούς της χορηγίας με την HealthEd, ο διευθυντής της Schering-Plough στην Αυστραλία, Shaju Backer, είπε ότι «ως μέρος της χορηγίας, οι [φαρμακευτικές] εταιρείες έχουν την άδεια να προτείνουν  ομιλητές και θέματα,» τα οποία, προσέθεσε, μετά υποβάλλονται ισότιμα σε  διαδικασία κριτικής για να φανεί ποια είναι κατάλληλα. Η Schering – Plough δημοσιοποίησε ένα απόσπασμα από ένα email που της εστάλη από την HealthEd, το οποίο  δήλωνε ότι στους κορυφαίους «platinum» χορηγούς  προσφέρεται συνήθως η δυνατότητα «να συνεργαστούν με μας ώστε να καθορίσουν έναν ομιλητή και ένα θέμα για το πρόγραμμα,» υπό τους όρους ότι ο ομιλητής είναι αξιόπιστος και επιστημονικά καταρτισμένος και το περιεχόμενο  βασίζεται σε στοιχεία. Η φαρμακευτική εταιρεία είπε ότι χορηγούσε τέτοιες συνεδριάσεις για να βοηθήσει να διασφαλιστεί η σωστή χρήση των φαρμάκων στην Αυστραλία. Τόνισε ότι δεν δίνεται καμία εγγύηση ότι τα θέματα ή οι ομιλητές που προτείνονται  από τους χορηγούς θα επιλεχτούν και ότι αυτό δεν είναι προϋπόθεση της χορηγίας.
Οι προτάσεις της βιομηχανίας «φιλτράρονται»

Σε μια εκτεταμένη συνέντευξη για την χορηγία, ο  γραμματέας της  HealthEd, Ramesh Manocha, υπερασπίζεται επανειλημμένα και διακαώς ότι το περιεχόμενο των σεμιναρίων του είναι τελείως ανεξάρτητο. Είπε ότι οι προτάσεις της βιομηχανίας για τους ομιλητές «φιλτράρονται» από τις ομάδες εργασίας ή από τις επιστημονικές επιτροπές της εταιρείας του, οι οποίες συνήθως περιλαμβάνουν δύο ή τρεις γιατρούς, συμπεριλαμβανομένου και του ιδίου, και οι οποίες λαμβάνουν τις αποφάσεις εντελώς ανεξάρτητα από τους χορηγούς της  βιομηχανίας. Είπε: «Φιλτράρουμε τις προτάσεις που προέρχονται από τη βιομηχανία».

Σε σχέση με το υλικό από τα email που διέρρευσαν ο Δρ Manocha είπε ότι χρονολογούνται από το 2006 και ότι σε όλες τις περιπτώσεις οι αποφάσεις για το περιεχόμενο πάρθηκαν από την HealthEd και τις ομάδες εργασίας της, και όχι από τους χορηγούς της  βιομηχανίας. Εντούτοις, παραδέχθηκε ότι τα μέτρα τότε δεν ήταν αρκετά αυστηρά σε σχέση με τις απαιτήσεις των χορηγών. «Έχουμε σφίξει αναλόγως τα λουριά και έχουμε καθορίσει κατευθυντήριες γραμμές ώστε να τους αποτρέψουμε από το να έχουν τέτοιου είδους απαιτήσεις από μας». Επιπλέον, είπε ότι ήταν «καθιερωμένη πρακτική της βιομηχανίας να εμπλέκονται οι χορηγοί» στη  διοργάνωση   ανεξάρτητων εκπαιδευτικών σεμιναρίων.

Αντιδρώντας σε συγκεκριμένα emails, ο Δρ Manocha είπε ότι ο ομιλητής που προτάθηκε από την Sanofi-Aventis είχε ελεγχθεί από ανεξάρτητες πηγές προτού γίνει δεκτός και ότι στην περίπτωση του αιτήματος της CSL παραδέχτηκε ότι μίλησε στον υποψήφιο ομιλητή για την παρουσίασή του αλλά, δεν άσκησε καμία πίεση πάνω του. Στην περίπτωση Organon, ο Δρ Manocha συμφώνησε ότι είχε ζητήσει από την επιστημονική του επιτροπή να δεχτεί τον ομιλητή που προτάθηκε από την φαρμακευτική εταιρεία επειδή «θεώρησε ότι ο ομιλητής ήταν πρόσωπο ικανό να παρουσιάσει το θέμα ανεπηρέαστα.»

Ένα άλλο έγγραφο που ρίχνει φως στις σχέσεις μεταξύ των χορηγών και των εκπαιδευτικών φορέων είναι ένα φυλλάδιο της HealthEd του 2008 που ο εκπαιδευτικός φορέας είχε χρησιμοποιήσει για να ζητήσει  χορηγία από τις φαρμακευτικές εταιρείες. Εκείνο το φυλλάδιο δηλώνει ότι «σε κάθε σεμινάριο ως «platinum» χορηγός η εταιρεία σας μπορεί… να συνεργαστεί με μας για να καθορίσει ένα θέμα που να είναι στην κατεύθυνση του πεδίου των προϊόντων σας.”

Οι «platinum» χορηγοί πληρώνουν χαρακτηριστικά στον εκπαιδευτικό φορέα γύρω στα $A10 000 (£4700; {euro}6200; $9100)  για να είναι χορηγοί σε σεμινάριο μιας ημέρας και έχουν  πολλές δικαιοδοσίες, συμπεριλαμβανομένων κάποιων πάγκων στην περιοχή των εκθεμάτων και δωρεάν συμμετοχή για τους ευνοούμενούς τους γενικούς γιατρούς.

Όταν ρωτήθηκε για το φυλλάδιο της χορηγίας του 2008 (που το BMJ έλαβε από χορηγό φαρμακευτικής εταιρείας αυτό το μήνα) ο Ramesh Manocha είπε ότι το φυλλάδιο αυτό δεν χρησιμοποιείται πλέον και ότι η διατύπωση πρέπει να έχει αλλάξει. Εντούτοις, είπε ότι μέχρι και στο 25% των συνεδριών στα πιο πρόσφατα σεμινάριά του -συγκεκριμένα στις συνεδρίες  που σχετίζονταν  με νέα προϊόντα-είχε ζητήσει έναν κατάλογο προτάσεων από την χορηγό φαρμακευτική εταιρεία για τους πιθανούς ομιλητές.
Η πρόταση ομιλητών από τους χορηγούς «δεν είναι ασυνήθιστη»

Το σώμα που εκπροσωπεί τις φαρμακοβιομηχανίες, το Medicine Australia, επιβεβαίωσε ότι η πρακτική να ζητούνται προτάσεις από τους χορηγούς σχετικά με την επιλογή των ομιλητών δεν είναι καθόλου ασυνήθιστη. Ο διευθύνων σύμβουλός του, Ian Chalmers, είπε, «δεν είναι ασυνήθιστο σε ένα  επιχορηγούμενο  επαγγελματικό γεγονός, να δίνεται στις φαρμακευτικές εταιρείες  η ευκαιρία να προτείνουν  ομιλητές.»

Σε μια συνέντευξη με το BMJ την προηγούμενη εβδομάδα, ο ιατρικός διευθυντής της Association of the British Pharmaceutical Industry, Richard Tiner, επιβεβαίωσε ότι η πρακτική των χορηγών να προτείνουν ομιλητές για αξιόλογα γεγονότα συμβαίνει επίσης στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου, οι φαρμακευτικές εταιρείες χρηματοδοτούν περίπου το μισό από το κόστος της μεταπτυχιακής εκπαίδευσης των γενικών γιατρών.

Ο Δρ Tiner είπε ότι οι διοργανωτές των εκπαιδευτικών συναντήσεων μπορεί να ρωτήσουν τη χορηγό φαρμακευτική εταιρεία «ποιον  θα προτείνατε να  καλέσουμε  για να μιλήσει πάνω σε αυτό το θέμα;». Η χορηγός φαρμακευτική εταιρεία θα παρέχει κατόπιν τη χρηματοδότηση για να φέρει ομιλητές από το εξωτερικό εκτός των τοπικών, έτσι αποδεχόμενοι τις προτάσεις των χορηγών για τους ομιλητές οι εκπαιδευτικοί φορείς «θα έχουν συχνά  πρόσβαση σε ομιλητές που δεν θα ήταν δυνατό να προσκαλέσουν μόνοι τους» είπε.

Η άποψη της φαρμακοβιομηχανίας είναι ότι επιτρέποντας στους χορηγούς να προτείνουν ομιλητές δεν θίγει την ανεξαρτησία της ιατρικής εκπαίδευσης, δεδομένου ότι οι εκπαιδευτικοί φορείς έχουν τον τελικό έλεγχο πάνω στο ποιος μιλά. Εντούτοις, η μελέτη της έρευνας στην Αυστραλία αποκαλύπτει αρκετά παραδείγματα όπου η εταιρεία που παρέχει την αποκαλούμενη ανεξάρτητη εκπαίδευση ενστερνίστηκε τις προτάσεις των χορηγών. Στους γιατρούς που παρευρέθησαν σε αυτά τα σεμινάρια δεν ανακοινώθηκε αυτή η αόρατη επιρροή της χορηγίας, παρόλο που κατά τη διάρκεια της περιόδου που πραγματοποιούταν η μελέτη για αυτήν την έρευνα η HealthEd έκανε αλλαγές στην ιστοσελίδα της, λέγοντας ότι σε μερικές περιπτώσεις προσφέρεται στους χορηγούς η δυνατότητα να προτείνουν ομιλητές, οι οποίοι υπόκεινται σε μια σειρά όρων. (1)
Αποκάλυψη ή απεμπλοκή;

Οι αντιπρόσωποι της φαρμακοβιομηχανίας στην Αυστραλία και στο Ηνωμένο Βασίλειο υποστηρίζουν έντονα ότι προς όφελος της διαφάνειας, οι γιατροί που παρακολουθούν τις εκπαιδευτικές συνεδρίες πρέπει να ενημερωθούν πλήρως και ρητά για το εάν οι χορηγοί έχουν προτείνει ομιλητές για τις εκπαιδευτικές συνεδρίες. Ο Δρ Tiner είπε στο BMJ ότι η προσωπική του άποψή ήταν ότι «δεν θα είχα κανένα απολύτως πρόβλημα να γίνει σαφές, εάν ένας χορηγός είχε ανάμειξη στην πρόταση  ομιλητών- δεν θα είχα κανένα απολύτως πρόβλημα με αυτό».

Ένας τέτοιος βαθμός κοινοποίησης θα μπορούσε να αλλάξει ριζικά τις αντιλήψεις για το περιεχόμενο της πιστοποιημένης εκπαίδευσης, την οποία πολλοί γιατροί θεωρούν ανεξάρτητη από την επιρροή χορηγών. Χαιρετίζοντας την έκκληση για περισσότερη διαφάνεια, ο Des Spence, από την ομάδα πίεσης No Free Lunch, λέει ότι στην πράξη τέτοιου είδους αποκάλυψη δεν πρόκειται συμβεί. Ο Δρ Spence λέει ότι κατά την άποψή του αυτά τα επιχορηγούμενα γεγονότα είναι «αγορά μεταμφιεσμένη σε εκπαίδευση» και ότι «δεν πρέπει η φαρμακοβιομηχανία να επιχορηγεί την εκπαίδευση».

Τα στοιχεία, ως έχουν, προκαταρκτικά  δείχνουν ότι η συνταγογράφηση των γιατρών μπορεί να επηρεάζεται από την παρακολούθηση εκπαιδευτικών γεγονότων που επιχορηγούνται,  έστω και βραχυπρόθεσμα. Μια έρευνα σε γιατρούς που παρακολουθούσαν μαθήματα χρηματοδοτούμενα από χορηγούς μιας και μόνο φαρμακευτικής εταιρείας ανέδειξε πως μετά το μάθημα «συνολικά τα προϊόντα της χορηγού φαρμακευτικής εταιρείας είχαν προτιμηθεί». (2) Μια ανασκόπηση των στοιχείων σχετικά με τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των γιατρών και των φαρμακευτικών εταιρειών, που δημοσιεύτηκε το 2000, διαπίστωσε στα εκπαιδευτικά γεγονότα που είχαν χορηγό μια φαρμακευτική εταιρεία «μια έντονη προτίμηση στο/α φάρμακο/α του χορηγού σε σύγκριση με άλλα … προγράμματα». (3) Μια πιο πρόσφατη ανασκόπηση των στοιχείων που δημοσιεύτηκαν το 1993 διαπιστώνει ότι «σεμινάρια  με χορηγό εταιρεία …  ενδέχεται να έχουν εμπορική μεροληψία ακόμα και αν διεξάγονται υπό οδηγίες έτσι σχεδιασμένες ώστε να εγγυώνται την ανεξαρτησία του σεμιναρίου». (4) Παρόλο που όλα αυτά τα ευρήματα μπορεί να έχουν περιορισμένη εφαρμογή στα σύγχρονα δεδομένα, υπονοούν ότι η χορηγία εκπαιδευτικών γεγονότων μπορεί κάλλιστα να οδηγήσει σε μια αύξηση των πωλήσεων των προϊόντων των χορηγών.

Ο καθηγητής του Χάρβαρντ David Blumenthal, μια διεθνώς αναγνωρισμένη αυθεντία στις σχέσεις μεταξύ γιατρών και φαρμακευτικών εταιρειών, λέει ότι η βιομηχανία σίγουρα ψάχνει μια ανταπόδοση από την επένδυσή της στην ιατρική εκπαίδευση. «Για ποιον λόγο οι κερδοσκοπικές εταιρείες, τουλάχιστον σε αυτή την χώρα (Ηνωμένες Πολιτείες), να δίνουν περισσότερο από 1 δισεκατομμύριο δολάρια ετησίως στη συνεχιζόμενη ιατρική εκπαίδευση χωρίς την προσδοκία να κερδίσουν κάτι από αυτό;» αναρωτιέται.

Το προφανές πρόβλημα του να επιτρέπεται στους χορηγούς να προτείνουν ομιλητές είναι ότι θα τείνουν να επιλέγουν ομιλητές που στην καλύτερη περίπτωση, από την πλευρά  της εταιρείας, θα ευνοήσουν το φάρμακό τους ή, τουλάχιστον, δεν θα έρχονται σε αντίθεση με τα διαφημιστικά μηνύματα του χορηγού. Το πρόβλημα δεν είναι ότι οι μεμονωμένοι ομιλητές θα αλλάξουν τις παρουσιάσεις τους σύμφωνα με τις επιθυμίες του χορηγού, το πρόβλημα είναι ότι οι γιατροί που παρακολουθούν τις επιχορηγούμενες συνεδρίες δεν θα μπορούν να έχουν το πλήρες φάσμα των απόψεων, σε ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον υποθετικά ανεξάρτητο από την επιρροή βιομηχανίας.

Σε ένα έγγραφο ορόσημο το 2006 ο καθηγητής Blumenthal και οι συνάδελφοί του κλήθηκαν σε ακαδημαϊκά ιατρικά κέντρα στις ΗΠΑ να σταματήσουν την άμεση χορηγία των φαρμακευτικών εταιρειών σε διοργανώσεις της συνεχιζόμενης ιατρικής εκπαίδευσης (επίσης γνωστή ως συνεχιζόμενη επαγγελματική εξέλιξη). Στη θέση της πρότειναν τη δημιουργία ενός είδους τυφλής εμπιστοσύνης για την χρηματοδότηση σε επίπεδο ιδρύματος. (5)  Άλλοι, όπως ο Peter Mansfield, από την HealthySkepticism, μια ομάδα κριτική στην εμπορία των φαρμάκων, ζήτησαν να χρηματοδοτηθεί η ιατρική εκπαίδευση από τον φορολογούμενο, μέσω ενός συστήματος ανταγωνιστικών συμβολαίων.

Η εποπτεία αυτών των εκπαιδευτικών γεγονότων είναι αυτήν την περίοδο μια αυτορρυθμιζόμενη υπόθεση και παντού οι ιατρικές ενώσεις φαίνεται να αδιαφορούν, σε αυτή τη φάση, για την εγγύηση της ανεξαρτησίας από την επιρροή της βιομηχανίας. Ίσως οι πρόσφατες αποκαλύψεις από την Αυστραλία – και η επιβεβαίωση από την ίδια τη βιομηχανία ότι δεν είναι «ασυνήθιστο» για τους χορηγούς να προτείνουν ομιλητές – θα οξύνουν τη  συζήτηση για το πώς να επιτύχουν πιο ανεξάρτητη εκπαίδευση ή τουλάχιστον με μεγαλύτερη διαφάνεια.

Παραπομπές

1. HealthEd. HealthEd’s educational content. www.healthed.com.au/epages/dynamicwebcsoln.storefront/?ObjectPath=/Shops/HealthED/Categories/about (accessed 15 February 2008).

2. Bowman MA, Pearle DL. Changes in drug prescribing patterns related to commercial company funding of continuing medical education. Journal of Continuing Education in the Health Professions 1988;8:13-20.[CrossRef][Medline]

3. Wazana A. Physicians and the pharmaceutical industry: is a gift ever just a gift? JAMA 2000;283:373-80.[Abstract/Free Full Text]

4. Lexchin J. Interactions between physicians and the pharmaceutical industry: what does the literature say? CMAJ 1993;149:1401-7.[Abstract]

5. Brennan TA, Rothman DJ, Blank L, Blumenthal D, Chimonas SC, Cohen JJ, et al. Health industry practices that create conflicts of interest: a policy proposal for academic medical centers. JAMA 2006;295:429-33.[Abstract/Free Full Text]