Υπήρξε μια περίοδος κατά την οποία μπορούσαμε να σκεπτόμαστε ότι η “κυριαρχία του έθνους” ήταν εντελώς διαφορετική από την κυριαρχία της κληρονομικής μοναρχίας και κατά συνέπεια θα συνέβαλε στην εξασθένιση της εξουσίας του κράτους. Καθώς η δημοκρατία αγωνιζόταν για την εδραίωση της, η σκέψη αυτή μπορούσε να έχει μια κάποια βασιμότητα. Αλλά αυτή η περίοδος έχει πια προ πολλού παρέλθει. Τίποτα δεν έχει σταθεροποιήσει την εσωτερική και εξωτερική ασφάλεια του κράτους όσο η θρησκευτική πίστη στην κυριαρχία του έθνους, που πλέον είναι και επικυρωμένη και νομιμοποιημένη από το καθολικό δικαίωμα ψήφου. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι και αυτό το δικαίωμα είναι μια θρησκευτική ιδέα πολιτικής φύσεως. Ακόμα και ο Κλεμανσώ το εξέφρασε σοφά, όταν, εσωτερικά έρημος και πικραμένος, έφτασε στο τέλος της καριέρας του: “Η λαϊκή ψήφος είναι ένα παιχνίδι που το βαριόμαστε γρήγορα. Αλλά δε χρειάζεται να το φωνάζουμε μεγαλοφώνως διότι ο λαός πρέπει να έχει μια θρησκεία. Λυπηρό αλλά αληθές”.

Ο μετασχηματισμός των ανθρώπινων ομάδων σε έθνη, δηλαδή σε λαούς ενός κράτους, δεν άνοιξε το δρόμο σε καμία νέα προοπτική για την Ευρώπη. Απεναντίας, έχει συγκροτήσει έναν ισχυρό προμαχώνα για τη διεθνή αντίδραση και αποτελεί σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια για την κοινωνική απελευθέρωση. Μέσω αυτής της διαδικασίας, η ευρωπαϊκή κοινωνία διαιρέθηκε σε ανταγωνιστικές ομάδες που αλληλοαντιμετωπίζονται με υποψία και συχνά με μίσος. Και σε κάθε χώρα, ο εθνικισμός παραφυλάει με άγρυπνο μάτι για να διατηρεί σταθερή αυτήν τη φρικτή κατάσταση. Οπουδήποτε παρατηρείται μία αμοιβαία προσέγγιση των λαών, οι υποστηρικτές του εθνικισμού πάντοτε ρίχνουν καινούργια καύσιμα στις φλόγες του εθνικού ανταγωνισμού. Διότι το εθνικό κράτος διατηρείται ζωντανό λόγω αυτών των εθνικών ανταγωνισμών και θα εξαφανιζόταν τη στιγμή που δε θα ήταν πλέον ικανό να συντηρεί τον τεχνητό διαχωρισμό των λαών.

Ρούντολφ Ρόκερ, Εθνικισμός και πολιτισμός