Η παλιά ιδέα πού αποδίδει στην αφυπνισμένη εθνική συ­νείδηση του λαού τη δημιουργία του εθνικού κράτους δεν είναι παρά ένας μύθος, πολύ χρήσιμος στους υποστηρικτές της ιδέας του εθνικού κράτους, αλλά όχι λιγότερο ψευδής λόγω αυτής της συγκεκριμένης χρησιμότητας του. Το έθνος είναι το αποτέλεσμα του κράτους και όχι η αιτία. Είναι το κρά­τος πού δημιουργεί το έθνος και όχι το έθνος πού δημιουργεί το κράτος.

 Ένας λαός είναι το φυσικό αποτέλεσμα της κοινωνικής ένωσης, ή αμοιβαία συνεργασία με την οποία οι άνθρωποι φθάνουν σε μία συγκεκριμέ­νη σχέση με τις εξωτερικές συνθήκες της ζωής τους, σε μία κοινή γλώσσα, σε κάποια ειδικά χαρακτηριστικά πού οφείλονται στο κλίμα και στο γεωγραφικό περιβάλλον. Προσδιορίζονται, κατ’ αυτόν τον τρόπο, τα κοινά χαρακτηριστικά, τα ζωντανά σε όλα τα μέλη της ένωσης, πού συγκροτούν μία πολύ σημαντική πλευρά της κοινωνικής τους ύπαρξης.

Ο λαός, λοιπόν, αποτελεί μία εσωτερική συγγένεια, πού, όπως δεν μπορεί να δημιουργηθεί κατά τρόπον τεχνητό, δεν μπορεί και να καταστραφεί κατά τον ίδιο τρόπο. Το έθνος, αντίθετα, είναι το τεχνητό αποτέλεσμα των αγώνων για την πολιτική εξουσία, κατά τον ίδιο τρόπο πού ο ε­θνικισμός ουδέποτε υπήρξε κάτι άλλο από την πολιτική θρησκεία του σύγχρονου κράτους. Το γεγονός ότι κάποιος ανήκει σε ένα έθνος ουδέποτε προσδιορίσθηκε (όπως, αντίθετα, συμβαίνει με το γεγονός του να ανήκει κάποιος σε ένα λαό) από βαθιές φυσικές αιτίες. Το έθνος υπόκειται πάντα σε πολιτικές θεωρήσεις, βασισμένες σε συγκεκριμένους πολιτικούς λό­γους πίσω από τούς οποίους κρύπτονται πάντοτε τα συμφέροντα των προ­νομιούχων μειοψηφιών. Μία μικρή ομάδα διπλωματών, αντιπροσώπων των υποθέσεων μιας κάστας ή μιας προνομιούχας τάξης, αποφασίζουν ιδία βουλήσει ότι ανήκουν στο έθνος κάποιες ομάδες πού ούτε καν ρωτήθηκαν αν συμφωνούν.

Ακόμη, όπου ο αγώνας για εθνική ενότητα, επηρεασμένος από την ανά­πτυξη των δημοκρατικών ιδεών, προσέλαβε τη μορφή ενός μεγάλου λαϊ­κού κινήματος, όπως συνέβη στην Ιταλία και στη Γερμανία, αυτή ή εθνική ενότητα απέκτησε την ενεργητικότητα της βασισμένη, στην πραγματι­κότητα, σε ένα αντιδραστικό σπέρμα, πού δεν μπορούσε να οδηγήσει σε τίποτα καλύτερο.

Η μετατροπή των ανθρωπίνων ομάδων σε έθνη, δηλαδή σε λαούς ενός κράτους, δεν άνοιξε το δρόμο σε καμιά νέα προοπτική για την Ευρώπη. Απεναντίας, έχει από μόνη της συγκροτήσει έναν ισχυρό προμαχώνα για τη διεθνή αντίδραση, πού αποτελεί σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα εμπό­δια για την κοινωνική απελευθέρωση.

Ρούντολφ Ρόκερ