Παύλος Φύσσας 34 ετών νεκρός από μαχαίρι χρυσαυγίτη 
Η σιωπή είναι συνενοχή!

ΚΑΛΕΣΜΑ ΣΕ ΠΟΡΕΙΑ ΣΤΗΝ ΧΑΛΚΙΔΑ

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 20/9
ΩΡΑ 19:00

ΠΡΟΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΑ ΓΕΦΥΡΑ 

ΟΥΛΑΛΟΥΜ – D.I.Y Music Movement – ΑΝΤΙΦΑΣΙΣΤΕΣ/ΤΡΙΕΣ

Ο Τσίρι θίασος μετά τη «Νύχτα Των Παλιάτσων» περιοδεύει με την αρχαιότερη σωζόμενη τραγωδία, το αντιπολεμικό αριστούργημα του Αισχύλου «Πέρσες». Η φθινοπωρινή περιοδεία των ”Περσών” ξεκινά από τη Χαλκίδα: Τετάρτη 18 Σεπτέμβρη στις 21.00 στο Θέατρο Π.Κωτσόπουλου (Μέσα Παναγίτσα) Σουβάλα.

Oι Τσιριτσάντσουλες δεν είναι μια ομάδα. Είναι φιλοσοφία ζωής. Είναι τρόπος επιβίωσης, δημιουργίας, επικοινωνίας ή ακόμα και φυγής. Είναι τρόπος αντίστασης και καταγγελίας. Mε άλλα λόγια είναι ένας αυτοοργανωμένος χωροχρόνος, στον οποίο συναντιόμαστε διάφοροι περιφερόμενοι καλλιτέχνες, τρελοί ή φρόνιμοι.

Παίζουν: 

Ηλίας Φαχίδης, Ντίνα Μαυρίδου, Κώστας Σκύλος, Μαρίνος Μουζάκης

Συντελεστές:

Μετάφραση: Λέλια Παντελόγλου

Σκηνοθεσία – μουσική: Μαρίνος Μουζάκης

Σκηνικά – κοστούμια – μάσκες – φιγούρες: Μαρία Μαρκοπούλου, Χριστίνα Χριστοδούλου

Οργάνωση παραγωγής: Ηρώ Κατσιφλώρου

Βοηθός σκηνοθέτη: Ντίνα Μαυρίδου

Κατασκευές: Κώστας Βαλατσός

Υπόθεση:

Ο Ξέρξης, βασιλιάς της Περσίας, έχει εκστρατεύσει για να κατακτήσει την Ελλάδα, με έναν πολυάριθμο στρατό απ’ όλη την επικράτεια της Περσικής Αυτοκρατορίας. Στα Σούσα οι γέροντες Πέρσες περιμένουν νέα από την εκστρατεία εδώ και καιρό και η ανησυχία τους κορυφώνεται όταν η Άτοσσα, μητέρα του Ξέρξη και βασίλισσα, βλέπει ένα άσχημο όνειρο αλλά και έναν κακό οιωνό. Πραγματικά, τα νέα που καταφθάνουν λίγο αργότερα, περιγράφουν την τρομερή καταστροφή που υπέστη το ναυτικό των Περσών στην ναυμαχία της Σαλαμίνας και την άτακτη φυγή όλου του στρατού των Περσών. Τα δεινά του πολέμου που προκαλεί η ανθρώπινη αλαζονεία πέφτουν πάνω στην αυτοκρατορία και όλη η χώρα βυθίζεται στο πένθος…

Για την παράσταση:

Οι Πέρσες του Αισχύλου, το αντιπολεμικό αυτό αριστούργημα του κλασικού ποιητή, αποτελεί την αρχαιότερη τραγωδία που σώζεται ολόκληρη. Η δραματουργική δομή της είναι σε «πρώιμο» στάδιο, σχεδόν «πρωτόγονη» και άρα πιο κοντά στη Διονυσιακή παράδοση πάνω στην οποία βασίστηκε το θεατρικό αυτό είδος. Από αυτήν ακριβώς την πρώιμη μορφή δραματουργίας ξεπηδά και η δύναμη, η ζωντάνια και η θεατρική συνθήκη που δίνει στο θίασό μας την ευκαιρία να ασχοληθεί για πρώτη φορά με μια τραγωδία.

Το έργο γράφτηκε κατά παραγγελία 7 χρόνια μετά την νίκη των Ελλήνων κατά των Περσών (472 π.Χ.), για τους εορτασμούς της επετείου της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Ο Αισχύλος αντί να υπερτονίσει την ηρωική διάσταση της ελληνικής νίκης, παρουσιάζει την τραγωδία των Περσών και χωρίς να αναφέρει ούτε ένα όνομα ελληνικό, ξεδιπλώνει το βάθος του πόνου και της καταστροφής που ένας πόλεμος προκαλεί στους λαούς, δίνοντας στο έργο έναν πιο οικουμενικό και διαχρονικό λόγο πάνω σε θέματα όπως η αλαζονεία, η ύβρις και η τυφλή παράνοια της εξουσίας, αλλά κυρίως η τιμωρία που η μοίρα επιφυλάσσει σε τέτοιου είδους «παραπτώματα».

Το έργο διαδραματίζεται στα Σούσα, την πρωτεύουσα της περσικής αυτοκρατορίας κατά την εποχή του Αισχύλου, γεγονός που δίνει έναν σκηνικά ασυνήθιστο, εξωτικό χαρακτήρα σε αυτήν την τραγωδία. Άλλο ένα στοιχείο που προκαλεί έκπληξη είναι η σκηνή της νεκρανάστασης του Δαρείου (αφού τέτοιου είδους καρναβαλικές και μυστικιστικές σκηνές δεν τις συναντάμε σε άλλα κατοπινά έργα της κλασικής περιόδου), αλλά και η είσοδος στη σκηνή του εξευτελισμένου, κουρελή και σχεδόν μισότρελου μονάρχη Ξέρξη, μετά τη συντριβή του στην Αθήνα.

Όλα αυτά τα στοιχεία όπως και ο ποιητικός – φιλοσοφικός αντιπολεμικός λόγος του Αισχύλου, είναι που μας δίνουν την πρώτη ύλη για να δώσουμε στους «Πέρσες» τον χαρακτήρα που η τραγωδία είχε από τη γέννησή της. Ένα λαϊκό θέατρο ποιότητας, που αφορούσε όλη την κοινωνία (ή σχεδόν όλη!!!) και αποτελούσε μέσο για την πνευματική άσκηση και αφορμή για τον κοινωνικό διάλογο, βασικά συστατικά για μια ποιοτική δημοκρατία, οπαδός και αγωνιστής της οποίας υπήρξε ο Αισχύλος…

Κάναμε δική μας μετάφραση με τη σκέψη να εξυπηρετήσουμε αυτήν τη σκηνοθετική προσέγγιση, μέσα από έναν λόγο απλό, στην καθομιλουμένη δημοτική, που θα αναδεικνύει όμως όλες τις εικόνες αλλά και θα εκθέτει με τρόπο κατανοητό τις φιλοσοφικές αναζητήσεις που θέτει ο ποιητής με αυτό το έργο.

Η μουσική είναι ζωντανή και γράφτηκε πάνω στις φόρμες  τις βαθιάς ανατολής όπου και ξετυλίγεται η σκηνική δράση. Τη συνθέσαμε με γνώμονα την ανάδειξη των νοημάτων του κειμένου, σκαλίζοντας ρυθμούς και μελωδίες με καταγωγές «αρχέγονες».

Άλλα εργαλεία μας για την κατασκευή αυτής της παράστασης είναι τα ίδια πάντα εργαλεία που σου προσφέρει το παγκόσμιο λαϊκό θέατρο όπως η μάσκα, η φιγούρα του θεάτρου σκιών, ο χορός και το τραγούδι…

Τι σημαίνει το γεγονός ότι διερωτώμεθα για τη σχέση μας με την παράδοση; Ότι κατά κάποιον τρόπο έχουμε βγει απ’ την παράδοση. Αυτό το καταλαβαίνουμε πρώτα-πρώτα εμπειρικά. Οι φυλές και οι λαοί που έχουν μείνει κλεισμένοι μέσα στην παράδοσή τους δεν βλέπουν καν την παράδοση σαν παράδοση: ζουν μέσα σε αυτήν και θεωρούν την παρούσα ζωή τους σαν συνέχεια ενός αμετάβλητου τρόπου ζωής. Και μπορούμε να το καταλάβουμε και λογικά: για να διερωτηθούμε για τη σχέση μας με την παράδοση πρέπει η σχέση αυτή να έχει γίνει, περισσότερο ή λιγότερο προβληματική, πρέπει να έχει δημιουργηθεί μια απόσταση απ’ την παράδοση. Απόσταση δεν σημαίνει απεμπόληση ή λησμονιά. Σημαίνει και άλλου είδους παρουσία και άλλου είδους σχέση. Μια σύντομη ανασκόπηση της ανθρώπινης ιστορίας μας δείχνει ακριβώς δυο κύριους τύπους σχέσης με την παράδοση.

Ο πρώτος που ασφαλώς πρέπει να ήταν και μόνος για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια μέχρι την 1η χιλιετία πΧ, είναι ο τύπος των αρχαϊκών (ή πρωτόγονων ή αγρίων) κοινωνιών. Αν στηριχτούμε στη γνώση που έχουμε για τέτοιου τύπου κοινωνίες από την εθνολογία (που τις μελέτησε τους δυο τελευταίους αιώνες), θα συνάγουμε ότι σε αυτές τις κοινωνίες, τρόπος ζωής, έθιμα, οργάνωση, τεχνική, διαβιβάζονται σχεδόν αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά. Ανεπαίσθητες αλλοιώσεις βέβαια συνεχώς εμφανίζονται, αλλιώς δεν θα υπήρχε διάκριση ανάμεσα στις διάφορες ηωλιθικές, παλαιολιθικές και νεολιθικές εποχές. Αλλά οι κοινωνίες αυτές δεν έχουν συνείδηση αυτών των αλλοιώσεων. Πιστεύουν ότι από τότε που υπάρχει η φυλή τους, η ζωή τους και οι νόμοι τους έμειναν οι ίδιοι. Βέβαια από όσο ξέρουμε, όχι μόνο υπάρχει μια συνείδηση του χρόνου και της διαδοχής των γενεών, αλλά υπάρχει και μια μυθική παράσταση ενός πρώτου χρόνου ή «πρώτης στιγμής», στιγμής δημιουργίας και του κόσμου και της ίδιας της φυλής. Αυτή αποδίδεται σε έναν ή πολλούς θεούς και σε έναν ή πολλούς «ήρωες» ή προγόνους, που έθεσαν μια για πάντα τους νόμους, την τάξη και την οργάνωση του κόσμου και της φυλής. Οι δημιουργοί αυτοί, θείοι ή ανθρώπινοι, έχουν πάντως μια ιερή φύση που φυσικά μεταβιβάζουν και στα δημιουργήματά τους. Από αυτά απορρέει άμεσα ο ιερός χαρακτήρας των θεσμών της φυλής, που κάνει ιερόσυλη και βλάσφημη κάθε ιδέα μεταβολής τους. Οι θεσμοί, όπως ο τρόπος ζωής, είναι κυριολεκτικά καθιερωμένοι μια για πάντα λόγω της ιερής προέλευσής τους.

Η κλασσική εβραϊκή παράδοση που κληρονόμησε και ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ, παρ’ όλο που προέρχεται από μια κοινωνία που με κανένα τρόπο δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αρχαϊκή, πρωτόγονη ή άγρια, προσφέρει μια τέλεια εικόνα αυτής της κατάστασης. Ο θεός δημιούργησε τον κόσμο και τους ανθρώπους, εδιάλεξε ανάμεσα σ’ αυτούς μια φυλή στην οποία μια σειρά από θεόπνευστους «ήρωες» -Αβραάμ, Ισαάκ, Ιακώβ και τελικά Μωυσής-παρουσίασαν τους νόμους του Θεού.

Αυτές οι κοινωνίες μπορούν να ονομαστούν ετερόνομες γιατί θεωρούν τους νόμους τους δοσμένους από κάποιον ανώτερο Άλλο και συνεπώς απαγορεύουν στον εαυτό τους οποιαδήποτε μεταβολή αυτών των νόμων. Από την σκοπιά όπου τοποθετηθήκαμε, η σχέση αυτών των κοινωνιών με την παράδοση μπορεί να ονομαστεί παθητική. Μια ιστορική στροφή, καλύτερα ρήξη, εμφανίζεται με την αρχαία Ελλάδα και ξανά μετά από πολλούς αιώνες στην δυτική Ευρώπη. και στις δυο αυτές περιπτώσεις η σχέση με την παράδοση αλλάζει και μπορεί να ονομαστεί ενεργητική. Η αλλαγή αυτή είναι φυσικά οργανικά συνδεδεμένη με αυτό που συνιστά την απόλυτη ιστορική ιδιομορφία της αρχαίας Ελλάδας, τη δημιουργία για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία μιας κίνησης προς την αυτονομία, δηλαδή την ελευθερία, σε σχεδόν όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής, κατά πρώτο λόγο στην πολιτική με τη δημιουργία της δημοκρατίας και στη σκέψη με τη δημιουργία της φιλοσοφίας και της επιστήμης.

Η δημιουργία αυτή ισοδυναμεί βέβαια με μια ριζική ρήξη με την προηγούμενη κατάσταση πραγμάτων. Η Αθηναϊκή δημοκρατία, στην ουσία της, δεν έχει καμιά σχέση με τις ομηρικές ή μινωικές ή μυκηναϊκές βασιλείες όπως και η φιλοσοφία αναδύεται ως καταστροφή της μυθικής παράδοσης του κόσμου. Πχ και οι δυο πρώτοι ιστορικοί, ο Εκαταίος και ο Ηρόδοτος αρχίζουν τα συγγράμματα τους και τα δικαιολογούν με την βεβαίωση ότι αυτά που οι Έλληνες διηγούνται για το παρελθόν τους είναι παραμύθια. Εν τούτοις, αυτά με κανέναν τρόπο δεν σημαίνουν απεμπόληση ή λησμονιά της παράδοσης. Συμβαδίζουν με την διαμόρφωση μιας νέας σχέσης ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν, που μπορεί να τη χαρακτηρίσει κανείς με δυο λέξεις φαινομενικά αντιφατικές, σεβασμός και μεταμόρφωση. Η αντίφαση αίρεται άμα σκεφτούμε ότι σ’; αυτό το πεδίο σεβασμός δεν σημαίνει τυφλή λατρεία και παγωμένη συντήρηση, αλλά αναζωογόνηση του παρελθόντος μέσω της μεταμόρφωσης των στοιχείων του που έτσι γίνονται σημαντικά για το παρόν.

Θα προσπαθήσω να κάνω κατανοητό αυτό που θέλω να πω με παραδείγματα από τον χώρο της τέχνης και ιδιαίτερα αυτού που ονομάζουμε λογοτεχνία. Ξέρουμε ότι ο Όμηρος έμεινε πάντα ζωντανός στην κλασσική Ελλάδα, τα ομηρικά έπη τα τραγουδούσαν στις γιορτές και τα παιδιά τα μάθαιναν στο σχολείο. Ξέρουμε όμως επίσης ότι μετά τον Ησίοδο και το έπος και το χαρακτηριστικό του μέτρο, το δακτυλικό εξάμετρο, εξαφανίζονται και ότι οι καινούργιοι ποιητές, ο Αρχίλοχος, η Σαπφώ και αυτοί που ακολούθησαν, δημιουργούν νέα μέτρα, νέα θέματα, νέες μορφές ποίησης. Αυτό δεν εμπόδισε τους κλασσικούς φιλόσοφους, Πλάτωνα και Αριστοτέλη, να παραθέτουν τους ομηρικούς στίχους στα φιλοσοφικά τους κείμενα. Αλλά μόνο στην αλεξανδρινή εποχή, εποχή παρακμής, με τα «Αργοναυτικά» του Απολλώνιου του Ρόδιου, εμφανίζεται μια προσπάθεια μίμησης των ομηρικών επών, φυσικά με πολύ μέτρια αποτελέσματα.

Αλλά το πιο λαμπρό παράδειγμα αυτής της δημιουργικής μεταμόρφωσης της παράδοσης μας το δίνει η Αθηναϊκή τραγωδία και η σχέση της με την άλλη προαιώνια μεγάλη ελληνική δημιουργία, τον μύθο. Όλοι οι λαοί έχουν ωραίους μύθους, αλλά μόνο οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι είναι αληθινοί, μεστοί από ανθρωπολογικά και κοσμολογικά νοήματα, αληθινά που παρουσιάζονται με μυθική μορφή. Είναι φυσικά αδύνατο να ξέρουμε ως ποιό βαθμό αυτό το νόημα των μύθων σε όλη του την έκταση και την ένταση μπορούσαν να το αφομοιώσουν και να το οικειοποιηθούν οι Έλληνες, ας πούμε του 6ου πΧ αιώνα. Λογικό είναι να υποθέσουμε ότι τουλάχιστον ασυνείδητα και υπόγεια τους άγγιξε, αλλιώς και οι μύθοι ως μύθοι δεν θα είχαν διασωθεί. Αυτό που εμφατικά ξέρουμε είναι ότι η τραγωδία, που με μόνη εξαίρεση τους «Πέρσες» του Αισχύλου και την «Μιλήτου Άλωση» του Φρύνιχου έχει ως αποκλειστικό θέμα της τους μύθους, αφενός αναλαμβάνει αυτό το νόημα, το κάνει προσιτό σε όλους, το πλουτίζει, ασφαλώς το μεταμορφώνει και του δίνει μιας εκπληκτικής έντασης και ενάργειας παρουσίαση με την ενσάρκωσή του σε ανθρώπινους χαρακτήρες και λόγους, αφετέρου εκσυγχρονίζει τους μύθους, τους πλέκει με τα καινούργια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Αθηναίοι του 5ου αιώνα.

Ταυτόχρονα βλέπουμε τους ποιητές να τροποποιούν και να πλουτίζουν την πλοκή των μύθων. Αναμφισβήτητη ένδειξη μας δίνει στην ποιητική του ο Αριστοτέλης, λέγοντας ότι η σημαντικότερη αρετή του τραγικού ποιητή είναι η μυθοσκοπία.
Θα έπρεπε να είχαμε το χρόνο να το δείξουμε αυτό πάνω σε συγκεκριμένα παραδείγματα. Θα περιοριστώ να αναφέρω την «Ορέστεια» του Αισχύλου, τις τρεις θηβαϊκές τραγωδίες του Σοφοκλή («Οιδίπους τύραννος», «Οιδίπους επί Κολονώ», «Αντιγόνη») και τις «Τρωάδες» του Ευριπίδη.. Συνοπτικά η τραγωδία ούτε επαναλαμβάνει το μύθο, ούτε τον χρησιμοποιεί σαν παθητικό υλικό. Στηρίζεται στις δυνατότητές του και δημιουργεί μια καινούργια μορφή τέχνης που της επιτρέπει, σε μια οργανική συνέχεια με το μύθο να παρουσιάσει καινούργια περιεχόμενα. Ανάλογες αναπτύξεις θα μπορούσε να κάνει κανείς για την αρχιτεκτονική, τη γλυπτική ή τη ζωγραφική όσο την ξέρουμε από τα αγγεία.

Από αυτή τη σκοπιά, τη δημιουργία μιας καινούργιας σχέσης με την παράδοση, ο μόνος αληθινός κληρονόμος της αρχαίας Ελλάδας είναι η δυτική Ευρώπη. Χωρίς να μακρηγορήσω, θα υπενθυμίσω πόσο ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός, από τον 11ο αιώνα και πέρα, και υπήρξε επαναστατικά δημιουργός και διατήρησε μια γνήσια σχέση με την παράδοση που είχε πίσω του, είτε λαϊκή, είτε «καλλιεργημένη». Η παράδοση αυτή περιλαμβάνει βέβαια κατά πρώτο λόγο τη χριστιανική κληρονομιά και αργότερα την ελληνορωμαϊκή κληρονομιά. Και σ’; αυτήν την περίπτωση, μιλώντας πολύ σύντομα, θα πάρω για παράδειγμα την καταπληκτική εξέλιξη της δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής που αρχίζει με μια εκκλησιαστική εικονογραφία, παραφυάδα της βυζαντινής και από τον Giotto και μετά παρουσιάζει μια ακατάπαυστη δημιουργική ανανέωση που όμως είναι ταυτόχρονα μια αδιάκοπη οργανική συνέχεια ως το 1950. Το ίδιο ισχύει και για την μουσική που βγαίνει και από την εκκλησιαστική ρίζα του γρηγοριανού άσματος και από την φολκλορική ρίζα λαϊκών μελωδών, ρυθμών και τρόπων. Η βαθειά σχέση μεγάλων μουσικών δημιουργών, όπως οι κλασσικοί Γερμανοί, ο Chpin, o Musorsgy, o Albeniz, μ’ αυτές τις ρίζες αλλά και η ικανότητά τους να μετουσιώνουν επαναστατικά τα στοιχεία της παράδοσης που χρησιμοποιούν είναι προφανείς. Το πιο έντονο παράδειγμα αυτής της σχέσης προσφέρει ίσως η δυτικοευρωπαϊκή φιλοσοφία η οποία, μέσα από τις συνεχείς τομές στην ιστορία της σκέψης που παρουσιάζει, εξελίσσεται πάνω σε ρητή αναφορά με την παράδοση της φιλοσοφικής θεολογίας του μεσαίωνα και της κλασσικής ελληνικής φιλοσοφίας.

Η περίπτωση της δυτικής Ευρώπης παίρνει για μας όλο το τραγικό της βάρος, αν την αντιπαραθέσουμε  μ’ αυτά που έγιναν ή δεν έγιναν στο ανατολικό μέρος της άλλοτε Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, στο Βυζάντιο. Παρά το ότι το Βυζάντιο δεν υποχρεώθηκε να διασχίσει την περίοδο καθαρής βαρβαρότητας που υπέστη η δυτική Ευρώπη από τον 5ο ως τον 11ο αιώνα, ο πολιτισμός του μας δίνει στις μεγάλες του γραμμές μια στατική εικόνα απολιθωμένων μορφών. Η σχέση με την παράδοση εδώ είναι στείρα, μιμητική και επαναληπτική. Η ζωγραφική γίνεται μια εικονογραφία που πολύ γρήγορα φτάνει σε τυποποιημένες μορφές τις οποίες μετά απλώς επαναλαμβάνει μιμούμενη τον εαυτό της. Το ίδιο ισχύει και για την αρχιτεκτονική. Η τέχνη του λόγου μένει μια ισχνή και ανιαρή απομίμηση των αρχαίων προτύπων. Έξω από τη λαϊκή μουσική, που γι’; αυτή την περίοδο ελάχιστα ξέρουμε, η μουσική καθηλώνεται στο μονωδικό εκκλησιαστικό άσμα.

Δυο παραδείγματα μπορούν να συνοψίσουν τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή πολιτισμική κατάσταση. Οι Βυζαντινοί κληρονόμησαν ό,τι περίπου σώζεται και σήμερα από την αρχαία ελληνική γραμματεία. Απ’ αυτούς την παίρνουν και την μεταφράζουν οι Άραβες και αργότερα οι δυτικοευρωπαίοι. Οι Άραβες, όχι μόνο σχολιάζουν τον Πλάτωνα και ιδίως τον Αριστοτέλη, αλλά μέσα απ’ αυτή την επαφή γεννούν τουλάχιστον δύο σημαντικούς φιλοσόφους, τον Αβικέννα και τον Αβερρόη.

Για τους δυτικοευρωπαίους, η «ανακάλυψη» των αρχαίων ελληνικών κειμένων δημιουργεί έναν εκρηκτικό συγκλονισμό που βρίσκει το πρώτο του κορύφωμα στην Αναγέννηση, αλλά που οι δονήσεις του δεν σταματούν, περιοδικά διαπιστώνεται κάτι σαν επιστροφή στους Έλληνες. Τώρα τι κάνουν οι Βυζαντινοί; Απλώς αντιγράφουν τα αρχαία χειρόγραφα και τους σχολιαστές τους και κάπου κάπου προσθέτουν και κανένα σχόλιο.

Το άλλο παράδειγμα είναι ο Γκρέκο. Παινευόμαστε και ξιπαζόμαστε με τον Γκρέκο χωρίς να καταλαβαίνουμε τι σημαίνει η περίπτωσή του. Ο Γκρέκο είναι βέβαια βαθειά ριζωμένος στην χριστιανική παράδοση και ξεκινάει από βυζαντινούς τύπους. Αλλά το πέρασμά του από τη Βενετία και η εγκατάστασή του στην Ισπανία τον αλλάζουν ριζικά. Η ζωγραφική του σαφώς μαρτυράει την προέλευσή του πχ σε παραλλαγές χρωματικής ή στην περίφημη επιμήκυνση των προσώπων και των σωμάτων. Αλλά τα αριστουργήματα της ισπανικής εποχής «Η ταφή του κόμητος Οργκάθ», «Οι απόψεις του Τολέδου», «Η κυρία με τη γούνα» είναι αδύνατα και αδιανόητα στο Βυζάντιο ή στη Κρήτη του 17ου αιώνα. Οι σημερινοί Βυζαντινο-κάπηλοί μας δεν στέκονται μια στιγμή να αναρωτηθούν γιατί ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος έπρεπε να εγκατασταθεί στην Ισπανία και να γίνει El Greco; Το Βυζάντιο και η εποχή της Τουρκοκρατίας μας προσφέρουν το παράδειγμα ενός μεταελληνικού πολιτισμού που έχει κάποια γνώση της αρχαιότητας σε σχέση με αυτήν, αλλά που μένει καθηλωμένη σε μια μιμητική, εξωτερική και άγονη σχέση με την παράδοση.

Τέλος έρχομαι στο σύγχρονο ελληνικό δράμα. Τα κεντρικά στοιχεία του ελληνικού δράματος είναι, από τη μια μεριά, η τριπλή αναφορά που περιέχει για μας η παράδοση: Αναφορά στους αρχαίους Έλληνες, αναφορά στο Βυζάντιο, αναφορά στη λαϊκή ζωή και κουλτούρα, όπως αυτή δημιουργήθηκε στους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου και κάτω από την Τουρκοκρατία. Από την άλλη μεριά, η αντιφατική και, θα μπορούσε να πει κανείς, ψυχοπαθολογική σχέση μας με τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, που περιπλέκεται ακόμα περισσότερο από το γεγονός ότι ο πολιτισμός αυτός έχει μπει εδώ και δεκαετίες σε μια φάση έντονης κρίσης και υποβόσκουσας αποσύνθεσης.

Η διπλή και ταυτόχρονη αναφορά στην αρχαία Ελλάδα και στο Βυζάντιο, που αποτέλεσε το επίσημο «πιστεύω» του νεοελληνικού κράτους και του πολιτιστικού κατεστημένου της χώρας οδήγησε και οδηγεί σε αδιέξοδο, κατά πρώτο και κύριο λόγο διότι οι δυο αυθεντίες που επικαλείται βρίσκονται σε διαμετρική αντίθεση μεταξύ τους. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός είναι πολιτισμός ελευθερίας και αυτονομίας, που εκφράζεται στο πολιτικό επίπεδο στην πολιτεία ελεύθερων πολιτών που συλλογικά αυτοκυβερνώνται και στο πνευματικό επίπεδο με την ακατάπαυστη επαναστατική ανανέωση και αναζήτηση. Ο βυζαντινός πολιτισμός είναι πολιτισμός θεοκρατικής ετερονομίας, αυτοκρατορικού αυταρχισμού και πνευματικού δογματισμού. Στο Βυζάντιο δεν υπάρχουν πολίτες, αλλά υπήκοοι του αυτοκράτορα, ούτε στοχαστές, μόνο σχολιαστές ιερών κειμένων. Η προσπάθεια συνδυασμού και συμφιλίωσής τους δεν μπορούσε παρά να νεκρώσει κάθε δημιουργική προσπάθεια και να οδηγήσει σε ένα στείρο σχολαστικισμό, όπως αυτός που χαρακτήριζε το πνευματικό κατεστημένο της χώρας επί ενάμιση σχεδόν αιώνα μετά την ανεξαρτησία και που επαναλάμβανε τα χειρότερα μιμητικά στοιχεία του Βυζαντίου. Καθ’ όσο ξέρω, είμαστε ο μόνος λαός με μεγάλο πολιτιστικό παρελθόν που πρόσφερε στον κόσμο το γελοίο και θλιβερό θέαμα προσπάθειας τεχνητής επαναφοράς της γλώσσας που μιλιόταν πριν από 25 αιώνες. Ούτε οι Ιταλοί προσπάθησαν να ξαναζωντανέψουν τα λατινικά, ούτε οι Ινδοί τα σανσκριτικά. Και είναι εξίσου χαρακτηριστικό ότι ενώ η Δυτική Ευρώπη, στους δυο περασμένους αιώνες γέννησε δεκάδες λαμπρούς ελληνιστές, μόνο τρία ονόματα έχουμε που μπορούν να σταθούν αχνά στο ίδιο επίπεδο με αυτούς: Τον Κοραή, τον Βερναρδάκη και τον Συκουτρή -τον οποίο Συκουτρή οδήγησε χαρακτηριστικά σε αυτοκτονία ο φθόνος και το μίσος των κηφήνων του εν Αθήνησι Πανεπιστημίου. Περηφανευόμαστε ότι είμαστε απόγονοι των αρχαίων, αλλά για να μάθουμε τι έλεγαν και τι ήταν οι αρχαίοι πρέπει να προσφύγουμε σε ξένες εκδόσεις και σε ξένες μελέτες.

Αυτή η ίδια στάση έκανε ασφαλώς επίσης αδύνατη τη γονιμοποίηση της λαϊκής παράδοσης και τη μεταφορά της στο χώρο της έντεχνης παιδείας, με εμφατική εξαίρεση την ποίηση. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι ο τεράστιος μουσικός πλούτος της λαϊκής μουσικής σε μελωδίες, ρυθμούς, κλίμακες και όργανα έμεινε νεκρός στα χέρια των νεοελλήνων συνθετών, όπως έμεινε άχρηστος και ο αρχιτεκτονικός και διακοσμητικός πλούτος της λαϊκής παράδοσης.

Τέλος, αυτή η αναφορά στα δύο μεγάλα παρελθόντα, με τον αποστειρωτικό τρόπο που ετέθη, είναι στη ρίζα της σχιζοφρενικής μας σχέσης με το δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό, του συνδυασμού ενός κακομοιριασμένου αισθήματος κατωτερότητας και μιας ψωροπερήφανης και αστήρικτης αυθάδειας. Έτσι παίρνουμε από τους ξένους τις BMW, τις τηλεοράσεις, τα κατεψυγμένα, κλπ, κλπ, χωρίς να μιλήσω για τα πακέτα Ντελόρ και τους βρίζουμε για την υποδούλωσή τους στην τεχνική και στον ορθολογισμό τους. Πράγματα που η δύση βέβαια δεν περίμενε τους νεοφώτιστους ελληνορθόδοξους για να τα κριτικάρει και να τα καταγγείλει η ίδια και που δεν απαλείφονται με μια ετήσια εκδρομή στο Άγιο Όρος.

Φαντάζομαι ότι δεν περιμένετε από μένα να δώσω συνταγές για το πώς θα μπορούσαμε να υπερβούμε αυτή τη δραματική βουβαμάρα που πολιτισμικά μας χαρακτηρίζει σήμερα. Για ένα πράγμα είμαι βέβαιος: αυτό που από την ελληνική ιστορία διαδόθηκε, γονιμοποίησε τον κόσμο και παραμένει σημείο αναφοράς και πηγή έμπνευσης είναι η αρχαία ελληνική δημιουργία και η ανάδυση μέσα από αυτήν των ιδεών της αυτονομίας και της ελευθερίας. Αν η δυτική Ευρώπη μπόρεσε, με τη σειρά της, να μεγαλουργήσει κι αυτή επί δέκα σχεδόν αιώνες, είναι και διότι μπόρεσε να συγκροτήσει μέσα από τις δυο Αναγεννήσεις, την κλασσική εποχή, το διαφωτισμό και τις μετέπειτα εξελίξεις, μια σχέση δημιουργικού διαλόγου κι όχι μιμητικής επανάληψης με τα αρχαία ελληνικά σπέρματα. Για μας σήμερα, αν είμαστε ικανοί να τον συγκροτήσουμε, ένας τέτοιος διάλογος που προϋποθέτει και τη βαθειά γνώση και το σεβασμό της λαϊκής μας παράδοσης δεν μπορεί παρά να είναι διπλός: και με τους αρχαίους και με την τεράστια πολιτιστική κληρονομιά της δυτικής Ευρώπης. Όπως το ανέφερα ήδη, και αυτός ο δυτικός πολιτισμός περνάει σήμερα μια βαθειά κρίση που δεν ξέρουμε αν και πότε θα μπορέσουν οι δυτικοί λαοί να την ξεπεράσουν. Είτε το θέλουμε είτε δεν το θέλουμε, στο ίδιο καράβι είμαστε μπαρκαρισμένοι κι εμείς και δεν εννοώ τις οικονομικές και διπλωματικές διασυνδέσεις. Αν μπορέσουμε να αφομοιώσουμε δημιουργικά τον απέραντο πολιτισμικό πλούτο που δημιούργησε η δύση -και που περιέχει έστω και ανεπαρκώς την αρχαία ελληνική αναφορά- θα μπορέσουμε ίσως να μιλήσουμε μια πραγματικά δική μας γλώσσα και να παίξουμε την παρτίδα μας σε μια νέα πολιτιστική συμφωνία. Αλλιώς θα εξακολουθήσουμε να βράζουμε στο ζουμί μας και να καλλιεργούμε την περιθωριακή μας ασημαντότητα.

Διάλεξη στον Τριπόταμο Τήνου στις 20/8/1994
Δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία στις 21/8/1994

Να κάθεσαι αβέβαιος, φοβισμένος και να εκπνέεις. Να έχεις αποστηθίσει κάθε αλλότρια συστημική μαγγανεία και κάθε ρετάλι εκφυλισμένης αλήθειας. Να γίνεσαι ο μεζές του ψυχωτικού θεού της συλλογικής γύμνιας των πραγμάτων. Να κατεβάζεις αμάσητα τα κουφέτα του γάμου του φασίστα με τον τεχνοκράτη. Να υψώνεις αλληγορικές πομφόλυγες μπρός στις δυστυχίες των άλλων και να διακονείς τη μιζέρια σου στη δουλειά, στο μπουρδέλο, στο κάτεργο. Να γίνεσαι γκουβερνάντα κάθε ελκυστικής ρουφιανιάς και νεκροθάφτης κατακτήσεων. Να κρύβεσαι σαν κακομοίρης μέσα σε εμετικά εγκώμια νευρωτικών αντισταλινικών και μεταφραστών θρησκευτικής ποίησης. Κάθε λάγνου εξιλεωτή εγκλημάτων που σε θειαφίζει αυταπάτες. Να κάθεσαι χεσμένος μπροστά στο έρεβος της αποκομιδής ψυχών. Να βυθίζεσαι στη γκρίνια και στις ασκητικές πρακτικές της νηστείας. Δάσκαλε ανώνυμε που σε βίτσισε με βασιλικό ο παπάς, υφαρπάζοντας με βουλιμία τυμπανιαίου κρετίνου τη δουλική σου διάθεση, δίπλωσε το στομάχι σου και σκύψε μπρός στον αυταρχικό υπερφαλλό της εξουσίας. Μάθε στους μαθητές σου με συναισθηματική πυγμή να σκύβουν μπροστά στο Χριστό και στους άρχοντες, μπροστά στην παναγία και μπροστά στη μυροβόλο σήψη της αγοράς. Δάσκαλε ανώνυμε, τρόμπαρε μπροστά στη σημαία, βάφτισε πατριωτισμό την καπηλεία, εδραίωσε κάθε κυρίαρχη παγερή αδολεσχία. Στάξε μέσα στα παλλόμενα κορμάκια το δηλητήριο κάθε εθνικιστικής μαλακίας. Δάσκαλε ανώνυμε, είσαι το κρυφό ψοφίμι μέσα στο πηγάδι του αστού. Είσαι το πιο χρήσιμο πτώμα και το πιο λαμπρό κάρβουνο. Είσαι η σφυρίχτρα και το αμήχανο τσοπανόσκυλο. Είσαι ο λούστρος των εξουσιών. Ο ευνούχος του κοπαδιού. Δάσκαλε ανώνυμε, όταν βγαίνεις απ’ την ανωνυμία σου μεγαλουργείς. Γίνεσαι ο ήλιος της νύχτας. Γίνεσαι ο πλαστουργός. Γίνεσαι απ’ την κορφή ως τα νύχια το καρποφόρο δέντρο. Γίνεσαι ο καρπός. Ο απαγορευμένος καρπός. Ο καρπός της αμφιβολίας. Γίνεσαι ο σαγηνευτής που μαγεύει με την αλήθεια. Που προπαγανδίζει το μέγα θαύμα. Το θαύμα της ζωής.

Αναδημοσίευση από: http://dromos.wordpress.com/2013/09/11/%CE%B5%CE%B3%CE%BA%CF%8E%CE%BC%CE%B9%CE%BF%CE%BD-%CE%B1%CE%B3%CE%B9%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%8D/

Νέες διαστάσεις παίρνει η υπόθεση της εξαφάνισης των τριών Σύρων στο Ακρωτήρι της Σάμου, μετά τα ανατριχιαστικά ευρήματα που ανακαλύφθηκαν την περασμένη Παρασκευή. 

→Η υπόθεση βρίσκεται στο επίκεντρο μιας διαμάχης με εθνικιστικές προεκτάσεις, καθώς δημοσιεύματα έσπευσαν να αμφισβητήσουν τον πατέρα.

Του Δημήτρη Αγγελίδη

Συγκίνηση, ερωτήματα και διενέξεις έχει προκαλέσει στην κοινωνία της Σάμου η τραγική κατάληξη της υπόθεσης εξαφάνισης τριών Σύρων στις 22 Ιουλίου στην περιοχή Ακρωτήρι του νησιού, όπου είχε ξεσπάσει πυρκαγιά, της 30χρονης Λαμίς με τα δύο παιδιά της, τον Οντάι, τριάμισι ετών, και τη Λαϊγιάλ, εννιά μηνών.

Η επιμονή του πατέρα, του Ουασίμ Αμπουνάι, Παλαιστίνιου από τη Συρία, να συνεχίσει τις έρευνες μέχρι να βρει μιαν άκρη, μόνος, μαζί με τον ανιψιό του και λίγα αλληλέγγυα μέλη της τοπικής κοινωνίας που τον πίστεψαν, έφερε όσους ανέβηκαν το βράδυ της Παρασκευής στο βουνό μπροστά σε ανατριχιαστικά ευρήματα: λίγα οστά και χρυσαφικά, ανάμεσα στα οποία ένα κόσμημα με χαραγμένο πάνω του το όνομα της μικρής Λαϊγιάλ. Ο πατέρας αναγνωρίζει ότι τα χρυσαφικά ανήκουν στους δικούς του. Για τα οστά θα πραγματοποιηθεί εξέταση DNA.

Ακροδεξιά φάλτσα

Ακόμη και μετά από αυτή την τραγική κατάληξη, η υπόθεση συνεχίζει να βρίσκεται στο επίκεντρο μιας διαμάχης με εθνικιστικές προεκτάσεις. Δημοσιεύματα έσπευσαν να διαψεύσουν την είδηση που δημοσίευσε την Παρασκευή η ιστοσελίδα της «Εφ.Συν.» και να αμφισβητήσουν τον πατέρα, σημειώνοντας ότι τάχα «δεν επιβεβαιώνουν, σύμφωνα με τις πρώτες πληροφορίες, σε καμία περίπτωση τους ισχυρισμούς του Σύρου και των συγγενών του τα ευρήματα». Εκαναν λόγο για «τυχόν απανθρακωμένα πτώματα» και για «ισχυρισμούς λαθρομετανάστη», αμφισβητώντας ακόμα και την ιδιότητα του πρόσφυγα στον άνθρωπο που ξέφυγε από έναν πόλεμο για να βρεθεί κρατούμενος για ένα μήνα στο Α.Τ. Ασφαλείας και στο κέντρο υποδοχής αλλοδαπών του νησιού, την ώρα που είχε χάσει γυναίκα και παιδιά.

Από νωρίς, δημοσιεύματα τοπικών μέσων ενημέρωσης, που αναπαρήχθησαν από ακροδεξιά μέσα ενημέρωσης της Αθήνας, έσπευσαν να κατηγορήσουν για τη φωτιά άλλους δύο Σύρους, που είχαν φτάσει στο νησί μαζί με την οικογένεια του Ουασίμ και είχαν χαθεί εκείνη τη μοιραία μέρα στα δύσβατα μονοπάτια της περιοχής. «Κλασική περίπτωση πρακτόρων με πλαστά χαρτιά» αποφάνθηκε η γνωστή για την αξιοπιστία της ιστοσελίδα olympia.gr (η ίδια που στην υπόθεση των ρατσιστικών συνθημάτων των ΟΥΚ στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου, για τα οποία καταδικάστηκαν οι δράστες, είχε αποφανθεί, με χρήση επιστημονικών μεθόδων κιόλας, ότι το βίντεο με τα συνθήματα ήταν πλαστό). Στη συνέχεια μας… ενημέρωνε ότι «είχε βρεθεί άλλος ένας ομοεθνής τους, ο οποίος δήλωνε ότι είχε μαζί του μια γυναίκα με δύο παιδιά, προφανώς για να αποπροσανατολίσει την έρευνα».

Ο μόνος αποπροσανατολισμός που φαίνεται να υπάρχει είναι αυτός των ίδιων δημοσιευμάτων και πολλοί αναρωτιούνται αν στόχος τους είναι να καλύψουν την τραγική ολιγωρία της αστυνομίας. Γιατί, αντί η αστυνομία να ανοίξει αμέσως φάκελο εξαφάνισης, γεγονός που θα ενεργοποιούσε όλες τις διαδικασίες έρευνας και διάσωσης, το έκανε 25 μέρες μετά τη σύλληψη του Ουασίμ, ύστερα από ενέργειες της δικηγόρου του Μαριάννας Τζεφεράκου, η οποία πληροφορήθηκε για την υπόθεση από συγκρατούμενούς του.

«Γιατί τον κράτησαν ένα μήνα, ενώ δεν κρατούνται όσοι πρόσφυγες προέρχονται από τη Συρία; Είχε ενημερωθεί για την κράτησή του στο Α.Τ. Ασφαλείας η Υπατη Αρμοστεία, που βρίσκεται στο υποτιθέμενο κέντρο υποδοχής; Γιατί κατέγραψαν την εξαφάνισή του με τόσες εβδομάδες καθυστέρηση; Γιατί τον κρατούσαν στην αρχή απομονωμένο στο Τμήμα; Ποιο ρόλο έπαιξαν όσοι έχουν επιφορτιστεί με την υποδοχή, την περίθαλψη, την ενημέρωση των κρατούντων στο κέντρο; Τι έκανε μόλις πληροφορήθηκε την εξαφάνιση ο εισαγγελέας; Γιατί όταν τελικά τον άφησαν ελεύθερο, δεν τον παρέπεμψαν σε αρμόδιο ψυχολόγο, παρ’ όλο που του έδιναν ισχυρή ψυχοφαρμακευτική αγωγή όταν ήταν μέσα; Φαίνεται τελικά ότι δεν είναι για όλους ίδια η αξία της ανθρώπινης ζωής», λέει στην «Εφ.Συν.» η κ. Τζεφεράκου.

Σε επικοινωνία μας πριν από το προηγούμενο δημοσίευμα της «Εφ.Συν.» στις 26 Αυγούστου, η αστυνομία δεν είχε απαντήσει στις αιτιάσεις για καθυστέρηση. Η νέα προσπάθειά μας να επικοινωνήσουμε χτες δεν απέδωσε καρπούς. Είναι πάντως χαρακτηριστικό ότι ακόμα και δέκα μέρες μετά αφότου άνοιξε ο φάκελος της εξαφάνισης, η αστυνομία δεν είχε ενημερώσει το Χαμόγελο του Παιδιού, που πληροφορήθηκε για την υπόθεση από το δημοσίευμά μας.

Οταν ο Ουασίμ αφέθηκε ελεύθερος, ήρθε στην Αθήνα, συνάντησε τον ανιψιό του Αμπντάλα, που είχε έρθει για να τον συνδράμει από τη Σουηδία, όπου ζει ως πρόσφυγας, και κατέβηκαν πάλι στη Σάμο για να συνεχίσουν τις έρευνες. Εκεί συνάντησε και πάλι την καχυποψία αρκετών αλλά και την αλληλεγγύη κατοίκων που ανέβηκαν στο βουνό για να ψάξουν. Μαζί τους, έψαξαν μέλη του Χαμόγελου του Παιδιού και η Ελληνική Ομάδα Διάσωσης Σάμου. 

Ο ρόλος της αστυνομίας

Οι διασώστες της Ομάδας είχαν πραγματοποιήσει τετραήμερη έρευνα από το πρωί μέχρι το βράδυ, αμέσως μετά τη σύλληψη του Ουασίμ, ενώ στο Ακρωτήρι μαινόταν η πυρκαγιά (λανθασμένα, η «Εφ.Συν.» είχε αναφέρει στο προηγούμενο δημοσίευμα ότι οι έρευνες ξεκίνησαν τέσσερις μέρες μετά τη σύλληψή του). Τη δεύτερη μέρα μαζί με τον Ουασίμ, την τρίτη με τον Σύρο που κρατούταν για την υπόθεση του εμπρησμού.

«Για τη συγκεκριμένη υπόθεση, έγιναν έρευνες πολύ παραπάνω από ό,τι συνηθίζεται σε μια εξαφάνιση, εξαιτίας του ότι υπήρχε σε εξέλιξη πυρκαγιά. Υπήρχε πολύς κόσμος που έψαχνε στο έδαφος, αεροπλάνα που πετούσαν, κάτι που, με τα σημερινά οικονομικά δεδομένα, θα αποκλειόταν σε άλλη περίπτωση. Μετά την τετραήμερη έρευνα, πήγαμε ξανά στις 8 Αυγούστου, για να ανιχνεύσουμε πιθανή ύπαρξη πτωμάτων. Ούτε από κει βγήκε κάτι. Συνεργαστήκαμε την περασμένη εβδομάδα με το Χαμόγελο του Παιδιού, πάλι δεν βρήκαμε τίποτα. Από την αρχή μέχρι το τέλος, δεν υπήρξε μια ιστορία συγκεκριμένη, τα δεδομένα συνεχώς μάς τα άλλαζαν. Μέχρι και το Σάββατο που πήγαμε για να βρούμε τα ευρήματα, υπήρξε και πάλι διαφορετική ιστορία. Ηταν για μας τροχοπέδη. Η περιοχή είναι εξαιρετική δύσκολη και κάθε νέα εκδοχή απαιτεί πολύωρη έρευνα σε νέα περιοχή», λέει στην «Εφ.Συν.» ο Δημήτρης Καλατζής από την Ομάδα.

Ωστόσο, τα ερωτήματα παραμένουν, με επίκεντρο τον ρόλο της αστυνομίας. «Γιατί η αστυνομία αδιαφόρησε στις απεγνωσμένες εκκλήσεις του πατέρα αμέσως μετά τη σύλληψή του, όταν ήταν πολύ πιθανό η φωτιά να μην είχε φτάσει στο σημείο που βρισκόταν η γυναίκα με τα παιδιά της; […] Πού τελειώνουν η αδιαφορία και η αναλγησία και πού αρχίζουν η συγκάλυψη και η συνενοχή, πόσους πρόσφυγες θα σκοτώσουν ακόμα η “θωράκιση των συνόρων” και η “αποτρεπτική πολιτική”;», αναφέρουν σε αναλυτική ανακοίνωσή τους με το ιστορικό της υπόθεσης το Δίκτυο για τα Πολιτικά και Κοινωνικά Δικαιώματα και το Δίκτυο Κοινωνικής Υποστήριξης Προσφύγων και Μεταναστών.

«Γύρω μας συμβαίνουν πολλά. Ανθρωποι πεθαίνουν στη θάλασσα, στην Τουρκία, στη Συρία. Πολλές ιστορίες, τι να σου πω; Το σύστημα προσπαθεί να μας κάνει να χάσουμε την ανθρώπινη ιδιότητά μας. Πρέπει να μάθουμε να συγχωρούμε, να ανοίξουμε τα μυαλά μας, να αγκαλιάσουμε ο ένας τον άλλο. Ολοι κάνουμε λάθη. Το σωστό είναι να τα παραδεχόμαστε και να τα διορθώνουμε», μας λέει κάτοικος του νησιού που βρέθηκε κοντά στον Ουασίμ.

Αναδημοσίευση από: http://www.efsyn.gr/?p=108517