Του Ray Moynihan

Καθώς η ηχώ των προτροπών για σταμάτημα της επιχορήγησης της εκπαίδευσης των γιατρών από τις φαρμακοβιομηχανίες ακούγεται σε όλο τον κόσμο, μια έρευνα στην Αυστραλία αποκαλύπτει τη συμμετοχή χορηγών στην εκπαίδευση χιλιάδων γενικών γιατρών.

Έχουμε όλοι βρεθεί εκεί – σε εκπαιδευτικά σεμινάρια, σε ιατρικά συμπόσια, και σε επιστημονικές διασκέψεις που χορηγούνται γενναιόδωρα από μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες. Τα ορατά σημάδια της χορηγίας σε αυτά τα γεγονότα είναι προφανή: οι χαμογελαστοί φαρμακευτικοί αντιπρόσωποι, τα πολύχρωμα λογότυπα της εταιρείας, και τα υψηλής τεχνολογίας περίπτερα στις αίθουσες παρουσιάσεων. Αλλά τι γίνεται μέσα στα αμφιθέατρα διαλέξεων, όπου υψηλής ποιότητας εκπαίδευση παραδίδεται στους γιατρούς από  αξιοσέβαστους ομιλητές; Σίγουρα οι χορηγοί δεν έχουν καμία ανάμειξη σε αυτούς τους ιερούς τόπους της ανεξάρτητης εκπαίδευσης;

Φαίνεται ότι αόρατη επίδραση μπορεί να διεισδύει μέσα σε αυτά τα χορηγούμενα σεμινάρια-ακόμα και στα πιστοποιημένα από αξιοσέβαστες επιστημονικές ενώσεις- πολύ πιο συχνά από όσο πολλοί από εμάς αντιλαμβάνονται. Σε μια σπάνια ματιά στα παρασκήνια της υπό χορηγία ιατρικής  εκπαίδευσης, το Αυστραλιανό  Broadcasting Corporation’s Background Briefing  programme (www.abc.net.au/rn/backgroundbriefing/) αυτό το  Σαββατοκύριακο θα δείξει ότι δεν είναι ασυνήθιστο για τις χορηγούς φαρμακευτικές εταιρείες  να προτείνουν ομιλητές, που υποτίθεται πως είναι τελείως ανεξάρτητοι, σε συνέδρια που παρακολουθούνται από χιλιάδες γενικούς γιατρούς. Οι αντιπρόσωποι της φαρμακοβιομηχανίας έχουν επιβεβαιώσει ότι παρόμοιες πρακτικές εφαρμόζονται στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου κατά προσέγγιση το 50% της εκπαίδευσης των γιατρών χορηγείται από τις φαρμακευτικές εταιρείες.

Στην περίπτωση ενός δημοφιλούς αυστραλιανού φορέα  ιατρικής εκπαίδευσης, της HealthEd, έγγραφα και email που διέρρευσαν από μια σειρά πηγών παρουσιάζουν τις χορηγούς φαρμακευτικές εταιρείες  να έχουν ανάμειξη  στην επιλογή κάποιων  ομιλητών σε σεμινάρια που διοργανώνονται  τα τελευταία χρόνια, παρά το γεγονός ότι στα φυλλάδια που διανέμονταν στους γενικούς γιατρούς υποστήριζαν κατηγορηματικά ότι «όλο το περιεχόμενο είναι ανεξάρτητο από την επιρροή της βιομηχανίας.»
Οι γιατροί είναι στο σκοτάδι σχετικά με τις  χορηγίες;

Σε ένα email προς τον φαρμακευτικό γίγαντα Sanofi-Aventis, η HealthEd ρωτά «θα μπορούσατε να προτείνετε μερικούς ομιλητές για να εγκριθούν από την επιστημονική μας επιτροπή;». Η φαρμακοβιομηχανία απάντα με email: «Επισυνάπτονται οι προτεινόμενοι ομιλητές μας». Ένας από τους ομιλητές που προτάθηκε από την χορηγό φαρμακευτική εταιρεία γίνεται στη συνέχεια αποδεκτός και κάνει μια παρουσίαση σε ένα σεμινάριο της  HealthEd. Οι γιατροί που παρακολούθησαν αυτό το σεμινάριο, το οποίο  διοργανώθηκε σε ένα πανεπιστήμιο, δεν ενημερώθηκαν προφορικά  για το ρόλο του χορηγού στην πρόταση των ομιλητών.

Μια άλλη ομάδα email που διέρρευσαν αποκαλύπτει τις επικοινωνίες μεταξύ του ίδιου εκπαιδευτικού φορέα και της CSL, την εταιρεία  που εμπορεύεται το αναλγητικό tramadol (Tramal) στην Αυστραλία. Καθώς διαπραγματεύονταν τον διακανονισμό  της χορηγίας με τον φορέα, για ένα προγραμματισμένο συνέδριο για τον πονοκέφαλο, ένας αντιπρόσωπος της CSL γράφει ότι η εταιρεία θα επιθυμούσε η HealthEd «να προσδιορίσει την θέση του ομιλητή σχετικά με το Tramal καθώς θα ήθελα να διασφαλίσω ότι θα  τοποθετηθεί  όπως πρέπει» Η HealthEd απαντά ότι «θα επιβεβαιώσει την άποψη του ομιλητή για τον πονοκέφαλο σχετικά με το Tramal προκειμένου να εξασφαλίσει μια ισορροπημένη παρουσίαση.»

Σε ένα άλλο email η φαρμακευτική εταιρεία Organon, τώρα τμήμα της Schering Plough, γράφει ότι «θα θέλαμε να προτείνουμε να σκεφτείτε  τους ακόλουθους δύο γιατρούς» ως ομιλητές για ένα σεμινάριο πάνω στην  υγεία των γυναικών. Ο εκπαιδευτικός φορέας απαντά «θα κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε για να διευθετήσουμε το αίτημά σας». Οι προτεινόμενοι ομιλητές της φαρμακευτικής εταιρείας γίνονται τελικά αποδεκτοί, προκαλώντας την γεμάτη ευγνωμοσύνη  απάντηση προς τον εκπαιδευτικό φορέα: «Θα επιθυμούσα και πάλι ειλικρινά να σας ευχαριστήσω για την πολιτική βοήθεια… με εκτίμηση που ενορχηστρώσατε την ευνοϊκή εξέταση του προτεινόμενου θέματος και του ομιλητή”.

Όταν ρωτήθηκε για τους διακανονισμούς της χορηγίας με την HealthEd, ο διευθυντής της Schering-Plough στην Αυστραλία, Shaju Backer, είπε ότι «ως μέρος της χορηγίας, οι [φαρμακευτικές] εταιρείες έχουν την άδεια να προτείνουν  ομιλητές και θέματα,» τα οποία, προσέθεσε, μετά υποβάλλονται ισότιμα σε  διαδικασία κριτικής για να φανεί ποια είναι κατάλληλα. Η Schering – Plough δημοσιοποίησε ένα απόσπασμα από ένα email που της εστάλη από την HealthEd, το οποίο  δήλωνε ότι στους κορυφαίους «platinum» χορηγούς  προσφέρεται συνήθως η δυνατότητα «να συνεργαστούν με μας ώστε να καθορίσουν έναν ομιλητή και ένα θέμα για το πρόγραμμα,» υπό τους όρους ότι ο ομιλητής είναι αξιόπιστος και επιστημονικά καταρτισμένος και το περιεχόμενο  βασίζεται σε στοιχεία. Η φαρμακευτική εταιρεία είπε ότι χορηγούσε τέτοιες συνεδριάσεις για να βοηθήσει να διασφαλιστεί η σωστή χρήση των φαρμάκων στην Αυστραλία. Τόνισε ότι δεν δίνεται καμία εγγύηση ότι τα θέματα ή οι ομιλητές που προτείνονται  από τους χορηγούς θα επιλεχτούν και ότι αυτό δεν είναι προϋπόθεση της χορηγίας.
Οι προτάσεις της βιομηχανίας «φιλτράρονται»

Σε μια εκτεταμένη συνέντευξη για την χορηγία, ο  γραμματέας της  HealthEd, Ramesh Manocha, υπερασπίζεται επανειλημμένα και διακαώς ότι το περιεχόμενο των σεμιναρίων του είναι τελείως ανεξάρτητο. Είπε ότι οι προτάσεις της βιομηχανίας για τους ομιλητές «φιλτράρονται» από τις ομάδες εργασίας ή από τις επιστημονικές επιτροπές της εταιρείας του, οι οποίες συνήθως περιλαμβάνουν δύο ή τρεις γιατρούς, συμπεριλαμβανομένου και του ιδίου, και οι οποίες λαμβάνουν τις αποφάσεις εντελώς ανεξάρτητα από τους χορηγούς της  βιομηχανίας. Είπε: «Φιλτράρουμε τις προτάσεις που προέρχονται από τη βιομηχανία».

Σε σχέση με το υλικό από τα email που διέρρευσαν ο Δρ Manocha είπε ότι χρονολογούνται από το 2006 και ότι σε όλες τις περιπτώσεις οι αποφάσεις για το περιεχόμενο πάρθηκαν από την HealthEd και τις ομάδες εργασίας της, και όχι από τους χορηγούς της  βιομηχανίας. Εντούτοις, παραδέχθηκε ότι τα μέτρα τότε δεν ήταν αρκετά αυστηρά σε σχέση με τις απαιτήσεις των χορηγών. «Έχουμε σφίξει αναλόγως τα λουριά και έχουμε καθορίσει κατευθυντήριες γραμμές ώστε να τους αποτρέψουμε από το να έχουν τέτοιου είδους απαιτήσεις από μας». Επιπλέον, είπε ότι ήταν «καθιερωμένη πρακτική της βιομηχανίας να εμπλέκονται οι χορηγοί» στη  διοργάνωση   ανεξάρτητων εκπαιδευτικών σεμιναρίων.

Αντιδρώντας σε συγκεκριμένα emails, ο Δρ Manocha είπε ότι ο ομιλητής που προτάθηκε από την Sanofi-Aventis είχε ελεγχθεί από ανεξάρτητες πηγές προτού γίνει δεκτός και ότι στην περίπτωση του αιτήματος της CSL παραδέχτηκε ότι μίλησε στον υποψήφιο ομιλητή για την παρουσίασή του αλλά, δεν άσκησε καμία πίεση πάνω του. Στην περίπτωση Organon, ο Δρ Manocha συμφώνησε ότι είχε ζητήσει από την επιστημονική του επιτροπή να δεχτεί τον ομιλητή που προτάθηκε από την φαρμακευτική εταιρεία επειδή «θεώρησε ότι ο ομιλητής ήταν πρόσωπο ικανό να παρουσιάσει το θέμα ανεπηρέαστα.»

Ένα άλλο έγγραφο που ρίχνει φως στις σχέσεις μεταξύ των χορηγών και των εκπαιδευτικών φορέων είναι ένα φυλλάδιο της HealthEd του 2008 που ο εκπαιδευτικός φορέας είχε χρησιμοποιήσει για να ζητήσει  χορηγία από τις φαρμακευτικές εταιρείες. Εκείνο το φυλλάδιο δηλώνει ότι «σε κάθε σεμινάριο ως «platinum» χορηγός η εταιρεία σας μπορεί… να συνεργαστεί με μας για να καθορίσει ένα θέμα που να είναι στην κατεύθυνση του πεδίου των προϊόντων σας.”

Οι «platinum» χορηγοί πληρώνουν χαρακτηριστικά στον εκπαιδευτικό φορέα γύρω στα $A10 000 (£4700; {euro}6200; $9100)  για να είναι χορηγοί σε σεμινάριο μιας ημέρας και έχουν  πολλές δικαιοδοσίες, συμπεριλαμβανομένων κάποιων πάγκων στην περιοχή των εκθεμάτων και δωρεάν συμμετοχή για τους ευνοούμενούς τους γενικούς γιατρούς.

Όταν ρωτήθηκε για το φυλλάδιο της χορηγίας του 2008 (που το BMJ έλαβε από χορηγό φαρμακευτικής εταιρείας αυτό το μήνα) ο Ramesh Manocha είπε ότι το φυλλάδιο αυτό δεν χρησιμοποιείται πλέον και ότι η διατύπωση πρέπει να έχει αλλάξει. Εντούτοις, είπε ότι μέχρι και στο 25% των συνεδριών στα πιο πρόσφατα σεμινάριά του -συγκεκριμένα στις συνεδρίες  που σχετίζονταν  με νέα προϊόντα-είχε ζητήσει έναν κατάλογο προτάσεων από την χορηγό φαρμακευτική εταιρεία για τους πιθανούς ομιλητές.
Η πρόταση ομιλητών από τους χορηγούς «δεν είναι ασυνήθιστη»

Το σώμα που εκπροσωπεί τις φαρμακοβιομηχανίες, το Medicine Australia, επιβεβαίωσε ότι η πρακτική να ζητούνται προτάσεις από τους χορηγούς σχετικά με την επιλογή των ομιλητών δεν είναι καθόλου ασυνήθιστη. Ο διευθύνων σύμβουλός του, Ian Chalmers, είπε, «δεν είναι ασυνήθιστο σε ένα  επιχορηγούμενο  επαγγελματικό γεγονός, να δίνεται στις φαρμακευτικές εταιρείες  η ευκαιρία να προτείνουν  ομιλητές.»

Σε μια συνέντευξη με το BMJ την προηγούμενη εβδομάδα, ο ιατρικός διευθυντής της Association of the British Pharmaceutical Industry, Richard Tiner, επιβεβαίωσε ότι η πρακτική των χορηγών να προτείνουν ομιλητές για αξιόλογα γεγονότα συμβαίνει επίσης στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου, οι φαρμακευτικές εταιρείες χρηματοδοτούν περίπου το μισό από το κόστος της μεταπτυχιακής εκπαίδευσης των γενικών γιατρών.

Ο Δρ Tiner είπε ότι οι διοργανωτές των εκπαιδευτικών συναντήσεων μπορεί να ρωτήσουν τη χορηγό φαρμακευτική εταιρεία «ποιον  θα προτείνατε να  καλέσουμε  για να μιλήσει πάνω σε αυτό το θέμα;». Η χορηγός φαρμακευτική εταιρεία θα παρέχει κατόπιν τη χρηματοδότηση για να φέρει ομιλητές από το εξωτερικό εκτός των τοπικών, έτσι αποδεχόμενοι τις προτάσεις των χορηγών για τους ομιλητές οι εκπαιδευτικοί φορείς «θα έχουν συχνά  πρόσβαση σε ομιλητές που δεν θα ήταν δυνατό να προσκαλέσουν μόνοι τους» είπε.

Η άποψη της φαρμακοβιομηχανίας είναι ότι επιτρέποντας στους χορηγούς να προτείνουν ομιλητές δεν θίγει την ανεξαρτησία της ιατρικής εκπαίδευσης, δεδομένου ότι οι εκπαιδευτικοί φορείς έχουν τον τελικό έλεγχο πάνω στο ποιος μιλά. Εντούτοις, η μελέτη της έρευνας στην Αυστραλία αποκαλύπτει αρκετά παραδείγματα όπου η εταιρεία που παρέχει την αποκαλούμενη ανεξάρτητη εκπαίδευση ενστερνίστηκε τις προτάσεις των χορηγών. Στους γιατρούς που παρευρέθησαν σε αυτά τα σεμινάρια δεν ανακοινώθηκε αυτή η αόρατη επιρροή της χορηγίας, παρόλο που κατά τη διάρκεια της περιόδου που πραγματοποιούταν η μελέτη για αυτήν την έρευνα η HealthEd έκανε αλλαγές στην ιστοσελίδα της, λέγοντας ότι σε μερικές περιπτώσεις προσφέρεται στους χορηγούς η δυνατότητα να προτείνουν ομιλητές, οι οποίοι υπόκεινται σε μια σειρά όρων. (1)
Αποκάλυψη ή απεμπλοκή;

Οι αντιπρόσωποι της φαρμακοβιομηχανίας στην Αυστραλία και στο Ηνωμένο Βασίλειο υποστηρίζουν έντονα ότι προς όφελος της διαφάνειας, οι γιατροί που παρακολουθούν τις εκπαιδευτικές συνεδρίες πρέπει να ενημερωθούν πλήρως και ρητά για το εάν οι χορηγοί έχουν προτείνει ομιλητές για τις εκπαιδευτικές συνεδρίες. Ο Δρ Tiner είπε στο BMJ ότι η προσωπική του άποψή ήταν ότι «δεν θα είχα κανένα απολύτως πρόβλημα να γίνει σαφές, εάν ένας χορηγός είχε ανάμειξη στην πρόταση  ομιλητών- δεν θα είχα κανένα απολύτως πρόβλημα με αυτό».

Ένας τέτοιος βαθμός κοινοποίησης θα μπορούσε να αλλάξει ριζικά τις αντιλήψεις για το περιεχόμενο της πιστοποιημένης εκπαίδευσης, την οποία πολλοί γιατροί θεωρούν ανεξάρτητη από την επιρροή χορηγών. Χαιρετίζοντας την έκκληση για περισσότερη διαφάνεια, ο Des Spence, από την ομάδα πίεσης No Free Lunch, λέει ότι στην πράξη τέτοιου είδους αποκάλυψη δεν πρόκειται συμβεί. Ο Δρ Spence λέει ότι κατά την άποψή του αυτά τα επιχορηγούμενα γεγονότα είναι «αγορά μεταμφιεσμένη σε εκπαίδευση» και ότι «δεν πρέπει η φαρμακοβιομηχανία να επιχορηγεί την εκπαίδευση».

Τα στοιχεία, ως έχουν, προκαταρκτικά  δείχνουν ότι η συνταγογράφηση των γιατρών μπορεί να επηρεάζεται από την παρακολούθηση εκπαιδευτικών γεγονότων που επιχορηγούνται,  έστω και βραχυπρόθεσμα. Μια έρευνα σε γιατρούς που παρακολουθούσαν μαθήματα χρηματοδοτούμενα από χορηγούς μιας και μόνο φαρμακευτικής εταιρείας ανέδειξε πως μετά το μάθημα «συνολικά τα προϊόντα της χορηγού φαρμακευτικής εταιρείας είχαν προτιμηθεί». (2) Μια ανασκόπηση των στοιχείων σχετικά με τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των γιατρών και των φαρμακευτικών εταιρειών, που δημοσιεύτηκε το 2000, διαπίστωσε στα εκπαιδευτικά γεγονότα που είχαν χορηγό μια φαρμακευτική εταιρεία «μια έντονη προτίμηση στο/α φάρμακο/α του χορηγού σε σύγκριση με άλλα … προγράμματα». (3) Μια πιο πρόσφατη ανασκόπηση των στοιχείων που δημοσιεύτηκαν το 1993 διαπιστώνει ότι «σεμινάρια  με χορηγό εταιρεία …  ενδέχεται να έχουν εμπορική μεροληψία ακόμα και αν διεξάγονται υπό οδηγίες έτσι σχεδιασμένες ώστε να εγγυώνται την ανεξαρτησία του σεμιναρίου». (4) Παρόλο που όλα αυτά τα ευρήματα μπορεί να έχουν περιορισμένη εφαρμογή στα σύγχρονα δεδομένα, υπονοούν ότι η χορηγία εκπαιδευτικών γεγονότων μπορεί κάλλιστα να οδηγήσει σε μια αύξηση των πωλήσεων των προϊόντων των χορηγών.

Ο καθηγητής του Χάρβαρντ David Blumenthal, μια διεθνώς αναγνωρισμένη αυθεντία στις σχέσεις μεταξύ γιατρών και φαρμακευτικών εταιρειών, λέει ότι η βιομηχανία σίγουρα ψάχνει μια ανταπόδοση από την επένδυσή της στην ιατρική εκπαίδευση. «Για ποιον λόγο οι κερδοσκοπικές εταιρείες, τουλάχιστον σε αυτή την χώρα (Ηνωμένες Πολιτείες), να δίνουν περισσότερο από 1 δισεκατομμύριο δολάρια ετησίως στη συνεχιζόμενη ιατρική εκπαίδευση χωρίς την προσδοκία να κερδίσουν κάτι από αυτό;» αναρωτιέται.

Το προφανές πρόβλημα του να επιτρέπεται στους χορηγούς να προτείνουν ομιλητές είναι ότι θα τείνουν να επιλέγουν ομιλητές που στην καλύτερη περίπτωση, από την πλευρά  της εταιρείας, θα ευνοήσουν το φάρμακό τους ή, τουλάχιστον, δεν θα έρχονται σε αντίθεση με τα διαφημιστικά μηνύματα του χορηγού. Το πρόβλημα δεν είναι ότι οι μεμονωμένοι ομιλητές θα αλλάξουν τις παρουσιάσεις τους σύμφωνα με τις επιθυμίες του χορηγού, το πρόβλημα είναι ότι οι γιατροί που παρακολουθούν τις επιχορηγούμενες συνεδρίες δεν θα μπορούν να έχουν το πλήρες φάσμα των απόψεων, σε ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον υποθετικά ανεξάρτητο από την επιρροή βιομηχανίας.

Σε ένα έγγραφο ορόσημο το 2006 ο καθηγητής Blumenthal και οι συνάδελφοί του κλήθηκαν σε ακαδημαϊκά ιατρικά κέντρα στις ΗΠΑ να σταματήσουν την άμεση χορηγία των φαρμακευτικών εταιρειών σε διοργανώσεις της συνεχιζόμενης ιατρικής εκπαίδευσης (επίσης γνωστή ως συνεχιζόμενη επαγγελματική εξέλιξη). Στη θέση της πρότειναν τη δημιουργία ενός είδους τυφλής εμπιστοσύνης για την χρηματοδότηση σε επίπεδο ιδρύματος. (5)  Άλλοι, όπως ο Peter Mansfield, από την HealthySkepticism, μια ομάδα κριτική στην εμπορία των φαρμάκων, ζήτησαν να χρηματοδοτηθεί η ιατρική εκπαίδευση από τον φορολογούμενο, μέσω ενός συστήματος ανταγωνιστικών συμβολαίων.

Η εποπτεία αυτών των εκπαιδευτικών γεγονότων είναι αυτήν την περίοδο μια αυτορρυθμιζόμενη υπόθεση και παντού οι ιατρικές ενώσεις φαίνεται να αδιαφορούν, σε αυτή τη φάση, για την εγγύηση της ανεξαρτησίας από την επιρροή της βιομηχανίας. Ίσως οι πρόσφατες αποκαλύψεις από την Αυστραλία – και η επιβεβαίωση από την ίδια τη βιομηχανία ότι δεν είναι «ασυνήθιστο» για τους χορηγούς να προτείνουν ομιλητές – θα οξύνουν τη  συζήτηση για το πώς να επιτύχουν πιο ανεξάρτητη εκπαίδευση ή τουλάχιστον με μεγαλύτερη διαφάνεια.

Παραπομπές

1. HealthEd. HealthEd’s educational content. www.healthed.com.au/epages/dynamicwebcsoln.storefront/?ObjectPath=/Shops/HealthED/Categories/about (accessed 15 February 2008).

2. Bowman MA, Pearle DL. Changes in drug prescribing patterns related to commercial company funding of continuing medical education. Journal of Continuing Education in the Health Professions 1988;8:13-20.[CrossRef][Medline]

3. Wazana A. Physicians and the pharmaceutical industry: is a gift ever just a gift? JAMA 2000;283:373-80.[Abstract/Free Full Text]

4. Lexchin J. Interactions between physicians and the pharmaceutical industry: what does the literature say? CMAJ 1993;149:1401-7.[Abstract]

5. Brennan TA, Rothman DJ, Blank L, Blumenthal D, Chimonas SC, Cohen JJ, et al. Health industry practices that create conflicts of interest: a policy proposal for academic medical centers. JAMA 2006;295:429-33.[Abstract/Free Full Text]

     Τα σύγχρονα ψυχοφάρμακα ανακαλύφθηκαν κατά τη δεκαετία του ’50.  Η ανακάλυψη τους θεωρήθηκε ως η επανάσταση που έδωσε απάντηση σε συνήθη καθημερινά συμπτώματα (άγχος, κατάθλιψη, αγοραφοβία κ.λ.π.).

Στις μέρες μας, η χρήση των ψυχοφαρμάκων, εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία των ανθρώπων.

Εγχειρίδια ψυχοφαρμακολογίας εντάσσουν τα ψυχοφάρμακα στην ιστορία των λεγόμενων «οργανικών θεραπειών» που απευθύνεται με φυσικά μέσα στην τροποποίηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ατόμων που παρεκκλίνουν απ’ το κοινωνικό σύνολο.  Άλλοτε, είχε γίνει προσπάθεια να «δαμαστεί» η τρέλα.  Εικόνες έγκλειστων ανθρώπων σε κλουβιά, αλυσοδεμένοι και αντιμέτωποι με τους βασανιστές τους, ήταν αυτές που παρουσιάστηκαν ως συμμορφωτικές του δαίμονα ή του κακού, στο όνομα του «ορθού» λόγου και της κοινωνικά αποδεκτής συμπεριφοράς.  Οι τρόποι «αντιμετώπισης» της τρέλας δεν παρέμειναν οι ίδιοι.  Άλλαξαν, φτάνοντας έτσι στις αρχές του 20^ου αιώνα να κάνουν την εμφάνισή τους το ινσουλινικό κώμα του Sakel, το ηλεκτροσόκ των Cerleti και Bini το ’38 στην Ιταλία του Μουσολίνι, η ψυχοχειρουργική του Ε.Moniz στη Πορτογαλία του Σαλαζάρ.

Η ψυχιατρική γεννημένη και συγκροτημένη στις αρχές του 19^ου αιώνα (κατά τη διάρκεια της ανόδου της βιομηχανικής επανάστασης), δημιουργεί ένα θεσμό που απευθύνεται στην αρρώστια (ψυχική) ως μιας ξεχωριστής οντότητας απ’ την ανθρώπινη ύπαρξη.  Η θεραπευτική της επιδίωξη δε, συνυπάρχει σε μια αντιφατική ενότητα με την κοινωνική της αποστολή, που είναι ο κοινωνικός έλεγχος.  Έλεγχος των «επικίνδυνων τάξεων», των φτωχών στρωμάτων στην κοινωνία.

Το σύγχρονο φάρμακο αποτελεί το βασικό όπλο της ψυχιατρικής ως μέσο ελέγχου και πειθαρχίας των λαϊκών μαζών στις ανάγκες της αναπαραγωγής του Κεφαλαίου, που της επιβάλλεται απ’ τις κυρίαρχες τάξεις και το Κράτος.

Η κατευθυνόμενη μαζική διάδοση της χρήσης του ψυχοφαρμάκου συνδέεται άρρηκτα και με την επιδίωξη του κέρδους απ’ τις πολυεθνικές εταιρείες.

Ο κοινωνικός έλεγχος δεν αφορά μόνο όσους παρεκκλίνουν ψυχικά.  Αφορά ολόκληρη την κοινωνία μέσω της διάδοσης κυρίως των ηρεμιστικών φαρμάκων.

Η ψυχιατρική θεραπεία ορισμένες φορές είναι χρήσιμη για την βελτίωση της κατάστασης του ασθενή, δίχως αυτό να σημαίνει όμως ότι η χρήση φαρμάκων δεν επιφέρει παρενέργειες.  Το γεγονός αυτό είναι σύνηθες.

Για λόγους συντομίας, θα επικεντρωθούμε σε δύο κατηγορίες ψυχοφαρμάκων.  Στα αγχολυτικά και τα νευροληπτικά, εξετάζοντας τα στη βάση του συνεχούς ευχάριστο-δυσάρεστο.  Τα πρώτα παρουσιάζουν μια σαφή εύφορη (παρ)ενέργεια, ενώ τα δεύτερα έχουν μια σαφώς αποδεδειγμένη δυσφορική (παρ)ενέργεια.

Στη πλειοψηφία τους τα φάρμακα αυτά λειτουργούν στη λογική του 1/3.  Δηλαδή, το 1/3 των ασθενών βελτιώνεται ανεξάρτητα απ’ τα φάρμακα, το 1/3 δεν ανταποκρίνεται και το 1/3 παρουσιάζει μια βελτίωση.

Είναι φάρμακα τα οποία προκαλούν εθισμό και όταν γίνεται απόπειρα να διακοπεί η αγωγή, το σύνδρομο στέρησης είναι αυτό που κάνει την εμφάνισή του.

Αντί να διερευνάται το πρόβλημα, που βρίσκεται πίσω απ’ το σύμπτωμα, για παράδειγμα άγχος, επιλέγεται μια λύση ταμποναρίσματος, που απομακρύνει απ’ τις πηγές του προβλήματος και από την συνειδητοποίησή τους.  Σ’ αυτόν τον τύπο της ψυχιατρικής πρακτικής εντάσσεται το μακρύ χέρι του κοινωνικού ελέγχου.

Το αποτέλεσμα των μελετητών συγκρίνοντας δύο παρόμοιες ομάδες ασθενών, όπου στη μία υπήρξε φαρμακευτική αγωγή ενώ στην άλλη έγινε μια σύντομη συμβουλευτική/ψυχολογική παρέμβαση, ήταν το ίδιο.

Όσο αφορά τη λήψη νευροληπτικών φαρμάκων για την αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας, της μανιοκατάθλιψης κ.ά. σοβαρών ψυχικών διαταραχών, έχει αποδειχθεί η σοβαρή και μόνιμη αναπηρία που μπορούν να προκαλέσουν (τα νευροληπτικά φάρμακα) για παράδειγμα την όψιμη δυσκινησία, τη τύφλωση, την άνοια ακόμη και τον θάνατο.

Παραδοσιακά, οι ψυχίατροι απέδιδαν τη σχιζοφρένεια στην ίδια την αρρώστια.  Σύγχρονες έρευνες όμως απέδειξαν ότι αυτή οφείλεται, κυρίως αφενός στα φάρμακα και αφετέρου στον ιδρυματισμό.

Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι η αλόγιστη χρήση νευροληπτικών φαρμάκων παραμορφώνει την φυσική εξέλιξη της αρρώστιας, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια ιατρογενή αρρώστια, ανίατη, η οποία τείνει σε επιδείνωση κάθε φορά που μειώνεται ή διακόπτεται η δόση του νευροληπτικού.

Στις καπιταλιστικές χώρες είναι ιδιαίτερα συχνό φαινόμενο, το οποίο και επιδεινώνεται λόγω της ανταγωνιστικής φύσης των καπιταλιστικών σχέσεων και της μαζικής ανεργίας, σε αντίθεση στις χώρες του Τρίτου κόσμου όπου εκλείπει.

Η ψυχική αρρώστια φαίνεται σαν ένα λιγότερο δραματικό πρόβλημα παντού όπου γίνεται δεκτή σαν μέρος της ανθρώπινης κατάστασης και θα αντιμετωπίζεται μέσω της υποστήριξης της κοινότητας στα μέλη της που υποφέρουν.  Αναφορικά, υπάρχει διαφορά στην έκβαση της σχιζοφρένειας σε κοινότητες μεταναστών σε προηγμένες χώρες, οι οποίοι κατάφεραν να ανασυγκροτηθούν διατηρώντας την πολιτισμική τους κληρονομιά και τις κοινωνικές τους σχέσεις, από μετανάστες, οι οποίοι δεν μπόρεσαν να υπολογίσουν στους μηχανισμούς στήριξης την κουλτούρα του τόπου καταγωγής τους, ούτε να ταυτιστούν με την κουλτούρα του τόπου που τους φιλοξενεί.

Η δράση των νευροληπτικών (σύμφωνα με έρευνες) είναι άμεση.  Σε πείραμα που διεξήχθη από δύο ερευνητές, όπου τα πειραματόζωα ήταν οι ίδιοι, κάνοντας ενδοφλέβια ένεση 5 mg Αλοπεριδόλης, τα αποτελέσματα ήταν τα εξής: μέσα σε 10 λεπτά αναπτύχθηκε μια αξιοσημείωτη επιβράδυνση της σκέψης και της κίνησης, καθώς και μια βαθιά εσωτερική αδυναμία.  Για 36 ώρες κανείς τους δεν ήταν σε θέση να δουλέψει ή να διαβάσει.  Δεν ήταν σε θέση καν να τηλεφωνήσει ή να κάνει τις δουλειές του σπιτιού, παρά μόνο όταν αυτό τους το ζητούσε κάποιος άλλος.  Δεν είχαν ούτε υπνηλία, ούτε καταστολή.  Μονάχα μια ανησυχία.

Οι ψυχικά πάσχοντες που υποχρεώνονται να παίρνουν νευροληπτικά, συχνά παραπονιούνται για τα συμπτώματα.  Τα συμπτώματα όμως αποδίδονται στην αρρώστια και όχι στα φάρμακα.  Ορισμένοι είναι αρνητικοί στην φαρμακευτική αγωγή.  Το ερώτημα όμως, δεν είναι γιατί μερικοί άνθρωποι με σοβαρές ψυχικές διαταραχές, αρνούνται να πάρουν αυτά τα φάρμακα, αλλά γιατί, φάρμακα που προκαλούν τόση μεγάλη δυσφορία, γίνονται αποδεκτά από ένα μεγάλο μέρος των ασθενών.

Εδώ, φυσικά, λαμβάνουν χώρα οι κοινωνικοί μηχανισμοί της ανταμοιβής και της τιμωρίας, σε σχέση με τους θεράποντες και την αυξημένη αποδοχή απ’ τους οικείους, αν λαμβάνοντας το φάρμακο, παρουσιάσουν βελτίωση στα συμπτώματα και την συμπεριφορά τους.

Τα νέα νευροληπτικά που λανσάρονται απ’ τις φαρμακευτικές εταιρείες και θεωρείται ότι δεν έχουν τις παρενέργειες των παλιών, δεν έχουν δοκιμαστεί αρκετά για να δείξουν την ύπαρξη, ή μη, κινδύνων.  Η αποτελεσματικότητά τους δεν είναι ανώτερη απ’ τα παλιά.  Η τιμή τους δε, είναι πολλαπλάσια.  Έως και 70 φορές πάνω απ’ τη τιμή των παλιών νευροληπτικών.

Η χρήση των ψυχοφαρμάκων πρέπει να είναι σωστή και όχι κατασταλτική.  Όχι για τον κοινωνικό έλεγχο, αλλά σαν ένα βοηθητικό μέσο, που ανακουφίζει τόσο, όσο να δώσει την δυνατότητα στο υποκείμενο να αναπτύξει την αυτογνωσία του και να αποκτήσει συνείδηση της πηγής των προβλημάτων του.  Η χρήση του ψυχοφαρμάκου έχει αποδειχτεί ότι δεν είναι και τόσο αναγκαία σε συνθήκες (που αντιμετωπίζεται ο πάσχων) ανθρώπινες, μη καταπιεστικές κ.ο.κ.

Η ρίζα του προβλήματος σχετίζεται με την κοινωνική ύπαρξη του ανθρώπου, με την σχέση του με τον άλλο, με την οργάνωση της κοινωνίας κ.ά. και μόνο η πάλη για την άρση της ανθρώπινης αλλοτρίωσης θα έδινε ουσιαστικά λύσεις.

Από το περιοδικό  Σκαπούλα  ένα αυτοοργανωμένο μαθητικό εγχείρημα για την προώθηση των ελευθεριακών ιδεών, στη Λευκωσία της Κύπρου.

Η κρίση καλπάζει. Το ξέρουμε, το νιώθουμε, ιδιαίτερα εμείς που είμαστε σήμερα μαθητές και ως μελλοντικοί εργάτες τρομάζουμε με τα μαύρα χάλια που μας περιμένουν στην αγορά εργασίας. Κρίση δεν σημαίνει απλά ότι θα γίνουμε φτωχότεροι. Κρίση σημαίνει ότι, για τα αφεντικά και τις τσέπες τους, πρέπει να γίνουμε φθηνότεροι με κάθε τρόπο. Φθηνότεροι σε μισθό, σε αξίες, σε σχέσεις. Τα αφεντικά δεν θέλουν απλά να αδειάσουν οι τσέπες μας – θέλουν να αδειάσουν και τα κεφάλια μας, τα μυαλά μας, για να χωρέσουν την κάθε μεταφυσική που θα πλασάρουν ως ιδεολογικό χειρισμό της κατάστασης.

Την κρίση αυτή δεν είμαστε διατεθειμένοι να την πληρώσουμε «όλοι μαζί», απλούστατα γιατί δεν την προκαλέσαμε εμείς. Η δομική καπιταλιστική κρίση που ταλανίζει το παγκόσμιο εδώ και 5 περίπου χρόνια (και που έχει τις ρίζες τις τουλάχιστον 3 δεκαετίες πίσω) χτύπησε σα ντόμινο κάθε σχεδόν οικονομία της ευρώπης. Η λύση του καπιταλισμού για να παρατείνει την καταναλωτική ευημερία και να καθυστερήσει την επόμενη κρίση του (λύση που ακούει στο όνομα δάνεια) καταρρέει. Η ελληνική οικονομία, άμεσα συνδεδεμένη με τις κυπριακές τράπεζες, είναι σε κατάσταση αποσύνθεσης. Κάπως έτσι φτάνουμε στις κυπριακές τράπεζες, οι οποίες είδαν τις μετοχές τους στο ελληνικό δημόσιο να κουρεύονται ή να απαξιώνονται. Τα όργανα του ευρωπαϊκού κεφαλαίου (βλέπε Τροίκα, ΔΝΤ), μας ζητάνε τώρα να πληρώσουμε «όλοι» τα σπασμένα, εν μέσω σκληρών ενδοκαπιταλιστκών ανταγωνισμών. Τα ντόπια φερέφωνά τους (βλέπε κυβέρνηση ΔΗΣΥ και υποστηρικτές) απαιτούν συναίνεση. Θα φροντίσουμε να βρει η νεοφιλελεύθερη επέλαση τους εχθρούς της?

Άξιο αναφοράς είναι ότι η κυβέρνηση Αναστασιάδη είναι αυτή που απέρριψε την πρόταση για την εγγύηση των καταθέσεων εώς τις 100,000 ευρώ. Ο βασιλιάς έχει απογυμνωθεί: είναι ξεκάθαρο ποιανού τα συμφέροντα υπερασπίζεται η κυβέρνηση. Όχι αυτά των μικροκαταθετών και του απλού κόσμου αλλά αυτά των κεφαλαιοκρατών και των μεγαλοεπενδυτών. Είναι αυτονόητο ότι τα βάσανα μας δεν τελειώνουν εδώ, μάλλον καλύτερα τώρα αρχίζουν: Τα 10 δις τα οποία μας υπόσχονται δεν θα τα παραχωρήσουν “δωρεάν” στην κυπριακή κυβέρνηση αλλά απαιτώντας κι άλλες «θυσίες», κι άλλες περικοπές σε μισθούς και συντάξεις, ιδιωτικοποιήσεις κρατικών οργανισμών και ούτω κάθε έξης. Το μνημόνιο είναι εγγύηση οτι θα έρθουν κι άλλα χειρότερα μνημόνια, ότι οι ζωές μας θα απαξιωθούν σταδιακά μέχρι το σημείο της απλής επιβίωσης.

Όλη αυτή η ιστορία με το «χρέος» δεν είναι παρά μια καλοστημένη απάτη, ένας εκβιασμός των αφεντικών σε βάρος μας. Είναι ένας εκβιασμός που λέει πως στις δύσκολες μέρες που έρχονται πρέπει να θυσιαστούμε όλοι μαζί για το καλό της οικονομίας. Να θυσιαστούμε λέει, για το εθνικό συμφέρον (των αφεντικών), για μια οικονομία που θέλει να περάσει από πάνω μας. Και αυτός ο εκβιασμός δεν είναι μόνο οικονομικός. Η ιδεολογία του κεφαλαίου είναι ευρέως διαδεδομένη, και είμαστε σίγουροι ότι θα εμφανιστούν κοινωνικού πόλοι λυσσασμένοι να υπερασπιστούν τα συμφέροντα των αφεντικών. Τέτοιοι ήταν και οι αγανακτισμένοι πριν από 2 χρόνια, τέτοια θα είναι και τα γαλανόλευκα πλήθη των ημερών μας. Να μην αφησουμε τον φασισμό να παίξει κομβικό ρόλο στη διαχείριση της κρίσης…

Μέσα στον πανικό των ημέρων ξεκαθαρίζουν επιτέλους κάποια θέματα. Η αιτία της υποβάθμισης των ζωών μας έχει όνομα και λέγεται εκμετάλλευση, ντόπια και διεθνή αφεντικά. Όσοι έψαχναν και ψάχνουν αποδιοπομπαίους τράγους στους δημόσιους υπαλλήλους, στις συντεχνίες και ειδικά στους μετανάστες καλύτερα να σιωπήσουν μια και καλή. Σιγοντάρουν κι αυτοί, συνειδητά ή μή, την πολιτική της υποτίμησης μας. Δεν είναι παρά άλλος ένας αποπροσανατολισμός που διασπείρουν τα αφεντικά. Πρέπει επιτέλους να διαλύσουμε αυτές τις αυταπάτες: εχθρός μας δεν είναι άλλος από τους ντόπιους και ξένους τραπεζίτες και τα κοράκια που πλουτίζουν ελέω κρίσης εις βάρος μας.

Πρόταγμά μας είναι: να ενώσουμε τις φωνές και τις δράσεις μας μαζί με τους άλλους αγωνιζώμενους της ευρωπαϊκής περιφέρειας που απεργούν και κατεβαίνουν σχεδόν κάθε εβδομάδα στους δρόμους και τις πλατείες διαμαρτυρόμενοι για την πολιτική λιτότητας που καταδικάζει χιλιάδες άτομα στην ανεργεία και την φτώχεια. Να συνειδητοποιήσουμε και εμείς πλέον πως ο εκβιασμός που ακούει στο όνομα μνημόνια μόνο στόχο έχει να φορτώσει τη ζημιά της κερδοσκοπίας των καπιταλιστών στους ώμους όλων μας. Ας μην αναλωθούμε σε ένα τυφλό αντι-γερμανισμό υπερασπίζοντας το δήθεν πατριώτικο συμφέρον, αλλά να μετατρέψουμε την οργή μας σε κίνημα, σε ένα νέο κύκλο ταξικής αντεπίθεσης (από τα κάτω), σε συνεργασία με τους λαούς της Ευρώπης για να ανατρέψουμε αυτό το σύστημα που μόνο σκοπό έχει την εκμετάλλευση των εργατών από τα ντόπια και διεθνή αφεντικά. Δεν είμαστε μόνο εμείς που αδικούμαστε αλλά ούτε είμαστε μόνοι μας στον αγώνα για να σταματήσουμε την καπιταλιστική επίθεση. Δεν θα αποδεχτούμε τις προσταγές των διεθνών και ντόπιων εξουσιών. Η θέση μας εμάς δεν ειναι άλλη παρα να παραταχθούμε μαζί με τους υπολοιπους αδερφούς και αδερφές μας σε όλη την Ευρώπη αλλά και στον κόσμο. Η συλλογική δράση και η αυτοοργάνωση ας γίνουν διαρκές κάλεσμα…

δε θα μοιραστούμε την φτώχεια…
θα μοιραστούμε τον πλούτο που μας κλέβουν!

Ο γιατρός Νοκ του Ζιλ Ρομάν είχε πλουτίσει μ’ αυτή τη μέθοδο: κάθε υγιής άνθρωπος που έμπαινε στο ιατρείο του, έβγαινε άρρωστος και έτοιμος να ξοδέψει χρήματα χωρίς να τα υπολογίζει, για να θεραπευτεί (1). Αντίστοιχα, σήμερα, ορισμένες φαρμακευτικές εταιρείες, έχοντας εξαντλήσει τα όρια της αγοράς των ασθενών, στρέφονται στους υγιείς, για να εξασφαλίσουν τη συνέχιση της ανάπτυξής τους. Γι’ αυτό, χρησιμοποιούν προωθημένες διαφημιστικές τεχνικές.

Πριν από περίπου τριάντα χρόνια, ο επικεφαλής μιας από τις μεγαλύτερες φαρμακευτικές εταιρείες του κόσμου διατύπωσε μια ιδιαίτερα διαφωτιστική άποψη. Ενώ πλησίαζε τη συνταξιοδότηση, ο πολύ δυναμικός διευθυντής της Merck, Χένρι Γκάντσντεν, εξομολογήθηκε στο περιοδικό «Fortune» την απογοήτευσή του, βλέποντας την εν δυνάμει αγορά της εταιρείας του να περιορίζεται μόνο στους ασθενείς. Ο Γκάντσντεν εξήγησε ότι θα προτιμούσε η Merck να γίνει ένα είδος Wringley -παράγει και διανέμει τσίχλες- και δήλωσε ότι το όνειρό του εδώ και καιρό ήταν να παράγει φάρμακα που θα προορίζονται για… υγιείς, γιατί έτσι η Merck θα είχε τη δυνατότητα να «πουλάει σ’ όλο τον κόσμο».

Τρεις δεκαετίες αργότερα, το ενθουσιώδες όνειρο του Χένρι Γκάντσντεν έχει γίνει πραγματικότητα.

Οι στρατηγικές του μάρκετινγκ των μεγαλύτερων φαρμακευτικών εταιρειών στοχεύουν πλέον με επιθετικό τρόπο στους υγιείς. Οι καθημερινές μεταπτώσεις της ζωής έχουν γίνει πνευματικές διαταραχές, οι κοινές, σε τελική ανάλυση, δυσφορίες έχουν μετατραπεί σε τρομακτικές παθήσεις και όλο και περισσότεροι φυσιολογικοί άνθρωποι έχουν μεταμορφωθεί σε ασθενείς. Με τη βοήθεια των διαφημιστικών εκστρατειών, η φαρμακοβιομηχανία, που έχει κύκλο εργασιών περίπου 500 δισεκατομμύρια δολάρια, εκμεταλλεύεται τους βαθύτερους φόβους μας: τον θάνατο, τη σωματική φθορά και την αρρώστια -αλλάζοντας, έτσι, στην κυριολεξία, αυτό που είναι ο άνθρωπος.

Οι φαρμακευτικοί γίγαντες, που δίκαια ανταμείβονται όταν σώζουν ανθρώπινες ζωές και ελαττώνουν τον πόνο, δεν αρκούνται πια να πωλούν φάρμακα σε όσους τα έχουν ανάγκη. Στη Γουόλ Στριτ, άλλωστε, πιστεύουν ότι πείθοντας τους υγιείς πως είναι άρρωστοι αποκομίζεις μεγάλα κέρδη.

Υποψήφιοι ασθενείς

Ενώ η πλειονότητα των κατοίκων των ανεπτυγμένων χωρών απολαμβάνει μια ζωή με περισσότερη διάρκεια, υγεία και δυναμικότητα από τη ζωή των προγόνων της, ο οδοστρωτήρας των εκστρατειών διαφήμισης ή ευαισθητοποίησης, που διεξάγονται συστηματικά, μετατρέπει τους υγιείς που ανησυχούν για την υγεία τους σε φιλάσθενους.

Ασήμαντα προβλήματα περιγράφονται ως ιδιαίτερα σοβαρές παθήσεις, έτσι ώστε η συστολή να καθίσταται «διαταραχή κοινωνικού άγχους» και η προεμμηνορροϊκή ένταση διανοητική πάθηση που ονομάζεται «προεμμηνορροϊκή παθολογική διαταραχή».

Το απλό γεγονός ότι κάποιος ανήκει σε μια ομάδα «κινδύνου», με την πιθανότητα να αναπτύξει μια παθολογία, γίνεται παθολογία από μόνο του. Το επίκεντρο αυτού του μοντέλου πωλήσεων βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες, τόπο συγκέντρωσης πολλών πολυεθνικών φαρμακευτικών εταιρειών.

Η χώρα, όπου κατοικεί λιγότερο από το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού, αντιπροσωπεύει ήδη σχεδόν το 50% της αγοράς συνταγογραφημένων φαρμάκων. Στις ΗΠΑ, οι δαπάνες για την υγεία διογκώνονται διαρκώς, περισσότερο από ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο, σημειώνοντας αύξηση περίπου 100% σε διάστημα έξι χρόνων -κι αυτό, όχι μόνο επειδή καταγράφεται ταχεία άνοδος στις τιμές των φαρμάκων, αλλά και γιατί οι γιατροί συνταγογραφούν ολοένα και περισσότερα φάρμακα.

Από το γραφείο του, που βρίσκεται στην καρδιά του Μανχάταν, ο Βινς Πέρι βρίσκεται στην κορυφή του παγκόσμιου μάρκετινγκ. Ειδικός στη διαφήμιση, πλέον επιδίδεται στην πιο προωθημένη μορφή πώλησης φαρμάκων: επιδιώκει να δημιουργήσει νέες ασθένειες, από κοινού με τις φαρμακευτικές.

Σ’ ένα εντυπωσιακό άρθρο, με τίτλο «Η τέχνη της αξιολόγησης της κατάστασης υγείας», ο Πέρι αποκάλυψε πρόσφατα τα τεχνάσματα που χρησιμοποιούν αυτές οι εταιρείες για να «ευνοούν τη δημιουργία» ιατρικών διαταραχών (2). Μερικές φορές, πρόκειται για μια κατάσταση ελάχιστα γνωστή και η οποία προσελκύει ξανά το ενδιαφέρον, καθώς άλλες φορές επαναπροσδιορίζεται με νέο όνομα μια ασθένεια που είναι γνωστή, ενώ, συχνά, δημιουργείται μια νέα δυσλειτουργία από το μηδέν.

Μεταξύ των αγαπημένων «νέων ασθενειών» του Πέρι βρίσκεται η στυτική δυσλειτουργία, η διαταραχή του ελλείμματος συγκέντρωσης στους ενήλικες και το προεμμηνορροϊκό σύνδρομο που ήδη αναφέρθηκε -και το οποίο είναι τόσο αμφιλεγόμενο, ώστε οι ερευνητές εκτιμούν ότι δεν υπάρχει.

Με σπάνια ειλικρίνεια, ο Πέρι εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο οι φαρμακευτικές εταιρείες όχι μόνο αξιολογούν και ορίζουν επιτυχημένα προϊόντα, όπως το Προζάκ και το Βιάγκρα, αλλά αξιολογούν και ορίζουν επίσης τις συνθήκες που διαμορφώνουν την αγορά για παρόμοια φάρμακα.

Υπό την επιτήρηση των υπευθύνων του μάρκετινγκ της φαρμακοβιομηχανίας, ειδικοί της υγείας και γκουρού, όπως ο Πέρι, κάθονται γύρω από ένα τραπέζι για να «βρουν νέες ιδέες σχετικά με ασθένειες και καταστάσεις της υγείας».

Στόχος είναι, όπως λέει ο ίδιος, να αναγκάσουν τους πελάτες των εταιρειών σ’ ολόκληρο τον κόσμο να αντιμετωπίσουν την υγεία με νέα οπτική. Ενώ, σκοπός τους παραμένει πάντοτε να εδραιωθεί μια σχέση ανάμεσα στην υγεία και τα φάρμακα, έτσι ώστε να μεγιστοποιηθούν οι πωλήσεις.

Αγορές για νέες παθήσεις

Η ιδέα ότι οι πολυεθνικές του τομέα της φαρμακοβιομηχανίας βοηθούν στη δημιουργία νέων ασθενειών ίσως φαίνεται περίεργη σε πολλούς. Ωστόσο, είναι κοινός τόπος στον χώρο της βιομηχανίας. Ετσι, μια πρόσφατη έκθεση του περιοδικού «Business Insights», που απευθύνεται στους διευθυντές πολυεθνικών, επιβεβαιώνει ότι η ικανότητα «να δημιουργούν αγορές για νέες παθήσεις» μεταφράζεται σε πωλήσεις που υπολογίζονται σε δισεκατομμύρια δολάρια.

Σύμφωνα με την έκθεση, μία από τις πιο αποδοτικές στρατηγικές συνίσταται στην αλλαγή της νοοτροπίας των ανθρώπων οι οποίοι θεωρούν τις παθήσεις τους ασήμαντες. Πρέπει να «πειστούν» ότι «προβλήματα που χαρακτηρίζονταν το πολύ πολύ ενοχλήσεις», χρήζουν, στο εξής, «ιατρικής παρέμβασης».

Χαιρετίζοντας την επιτυχία της ανάπτυξης κερδοφόρων αγορών που συνδέονται με νέες διαταραχές της υγείας, η έκθεση εμφανίζεται ιδιαίτερα αισιόδοξη όσον αφορά στο χρηματοοικονομικό μέλλον της φαρμακοβιομηχανίας:

«Τα επόμενα χρόνια θα γίνουμε οι προνομιούχοι μάρτυρες της δημιουργίας ασθενειών που θα έχουν αναδόχους τις επιχειρήσεις».

Βέβαια, με δεδομένη την ευρεία κλίμακα των πιθανών παθήσεων, είναι δύσκολο να οριστεί μια ξεκάθαρη γραμμή ανάμεσα στους υγιείς και τους ασθενείς. Τα όρια που χωρίζουν το «φυσιολογικό» από το «μη φυσιολογικό» είναι συχνά πολύ ελαστικά, ενώ είναι δυνατόν να διαφέρουν ριζικά από χώρα σε χώρα και να εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου. Ομως αυτό που προκύπτει με σαφήνεια είναι ότι όσο διευρύνεται ο ορισμός μιας παθολογίας, τόσο περισσότερο αφορά σε πιθανούς ασθενείς, με αποτέλεσμα να μεγαλώνει η αγορά για τους παραγωγούς σκευασμάτων σε χάπια και κάψουλες.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ειδικοί της υγείας που συντάσσουν τα πρωτόκολλα είναι ταυτόχρονα υπάλληλοι της φαρμακοβιομηχανίας, η οποία πλουτίζει με βάση τον τρόπο που συντάσσονται τα πρωτόκολλα υγείας. Σύμφωνα με τους ειδικούς, το 90% των ηλικιωμένων Αμερικανών θα υποφέρει από μια διαταραχή που ονομάζεται «αρτηριακή υπέρταση». Σχεδόν οι μισές Αμερικανίδες προσβάλλονται από μια δυσλειτουργία που αποκαλείται «γυναικεία σεξουαλική δυσλειτουργία», ενώ πάνω από 40 εκατομμύρια Αμερικανοί θα έπρεπε να παρακολουθούνται λόγω της υψηλής τιμής χοληστερόλης που έχουν.

Με τη βοήθεια των μέσων ενημέρωσης που αναζητούν πηχυαίους τίτλους, η τελευταία πάθηση παρουσιάζεται συστηματικά ως ευρύτατα διαδεδομένη στον πληθυσμό, σοβαρή, αλλά, κυρίως, θεραπεύσιμη, χάρη στα φάρμακα.

Οι εναλλακτικές μέθοδοι για την κατανόηση και την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας, καθώς και η μείωση του εικαζόμενου αριθμού των ασθενών, συχνά τίθενται σε δεύτερη μοίρα, προκειμένου να ικανοποιηθεί η φρενήρης προώθηση των φαρμάκων.

Πωλητές ασθενειών

Η αμοιβή των ειδικών με ζεστό χρήμα δεν σημαίνει απαραίτητα την εξαγορά της επιρροής τους.

Ομως στα μάτια πολλών παρατηρητών, γιατροί και φαρμακοβιομηχανία διατηρούν πολύ στενούς δεσμούς. Μολονότι οι ορισμοί των ασθενειών διευρύνονται, τα αίτια αυτών των υποτιθέμενων επιδημιών περιγράφονται όσο το δυνατόν λιγότερο. Στον κόσμο αυτού του είδους μάρκετινγκ, ένα σημαντικό πρόβλημα υγείας, όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις, μπορεί να εξετάζεται μέσα από το μικροσκόπιο της τιμής της χοληστερόλης ή της αρτηριακής πίεσης ενός ατόμου, η πρόληψη των ισχιακών καταγμάτων των ηλικιωμένων ατόμων συγχέεται με την εμμονή των υγιών ηλικιωμένων γυναικών για την οστική μάζα, ενώ η προσωπική απόγνωση οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε μια χημική ανισορροπία της σεροτονίνης στον εγκέφαλο.

Το γεγονός ότι οι ειδικοί επικεντρώνονται σ’ ένα μέρος του προβλήματος, οδηγεί στην περιφρόνηση των πιο σημαντικών διακυβευμάτων, πολλές φορές εις βάρος των ατόμων και της κοινωνίας.

Για παράδειγμα, αν πρωταρχικός στόχος ήταν η βελτίωση της υγείας, μερικά από τα εκατομμύρια δολάρια που επενδύονται στις δαπανηρές εκστρατείες κατά της χοληστερόλης, οι οποίες απευθύνονται σε υγιείς, ή σε εκστρατείες για την καταπολέμηση του καπνίσματος, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν με πιο αποτελεσματικό τρόπο, για την προώθηση της σωματικής άσκησης και τη βελτίωση της διατροφικής ισορροπίας.

Η «πώληση» ασθενειών επιτυγχάνεται με διάφορες τεχνικές του μάρκετινγκ, αλλά η πιο διαδεδομένη παραμένει η τεχνική του φόβου:

Για να πουλήσουν στις γυναίκες την ορμόνη-υποκατάστατο κατά τη φάση της εμμηνόπαυσης, χρησιμοποιούν τον φόβο της καρδιακής προσβολής. Για να πουλήσουν στους γονείς την ιδέα σύμφωνα με την οποία η παραμικρή μελαγχολία απαιτεί βαριά φαρμακευτική αγωγή, χρησιμοποιούν τον φόβο της αυτοκτονίας των νέων. Για να πουλήσουν τα χάπια κατά της χοληστερόλης με αυτόματη συνταγογράφηση, χρησιμοποιούν τον φόβο ενός πρόωρου θανάτου. Κι όμως, κατά ειρωνικό τρόπο, τα χάπια που αποτελούν αντικείμενο υπερβολικής διαφήμισης, μερικές φορές προκαλούν τα ίδια τις βλάβες που υποτίθεται ότι προλαμβάνουν.

Η ορμονική θεραπεία υποκατάστασης αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής στις γυναίκες, ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι τα αντικαταθλιπτικά χάπια αυξάνουν τον κίνδυνο αυτοκτονικών σκέψεων στους νέους. Τουλάχιστον ένα από τα διαδεδομένα χάπια κατά της χοληστερόλης αποσύρθηκε από την αγορά, καθώς είχε προκαλέσει τον θάνατο «ασθενών». Σε μία από τις πιο σοβαρές περιπτώσεις, το φάρμακο που χορηγήθηκε για να θεραπεύσει συνηθισμένα εντερικά προβλήματα, προκάλεσε τέτοια δυσκοιλιότητα στους ασθενείς, ώστε οδηγήθηκαν στο θάνατο. Ωστόσο, σ’ αυτήν την περίπτωση, όπως και σε πολλές άλλες, οι εθνικές αρχές ελέγχου μοιάζουν να ενδιαφέρονται περισσότερο να προστατεύσουν τα κέρδη των φαρμακευτικών εταιρειών παρά τη δημόσια υγεία.

Η χαλάρωση του ελέγχου των διαφημίσεων στις ΗΠΑ, στα τέλη της δεκαετίας του ’90, μεταφράστηκε σε μια επίθεση χωρίς προηγούμενο του φαρμακευτικού μάρκετινγκ, με στόχο το σύνολο των ανθρώπων, οι οποίοι βομβαρδίζονται πλέον με περισσότερα από δέκα διαφημιστικά μηνύματα τη μέρα.

Την ίδια τύχη έχουν και οι τηλεθεατές της Νέας Ζηλανδίας, ενώ, σε άλλες χώρες, το φαρμακευτικό λόμπι θα ήθελε να επιβάλλει το ίδιο είδος απορύθμισης.

Παλιό σενάριο

Πριν από τριάντα χρόνια και πλέον, ένας ανεξάρτητος ερευνητής με το όνομα Ιβάν Ιλιτς έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου, διαβεβαιώνοντας ότι η ανάπτυξη του ιατρικού κατεστημένου «φαρμακοποιούσε» την ίδια τη ζωή, υπονομεύοντας την ικανότητα των ανθρώπων να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα του πόνου και του θανάτου και μετατρέποντας έναν πολύ σημαντικό αριθμό πολιτών με ψευδισμό σε ασθενείς. Επέκρινε το ιατρικό σύστημα «που ισχυρίζεται ότι έχει εξουσία πάνω στους ανθρώπους που δεν είναι ακόμη άρρωστοι, στους ανθρώπους για τους οποίους λογικά δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι θα πάνε καλύτερα, στους ανθρώπους για τους οποίους τα φάρμακα των γιατρών αποδεικνύονται τουλάχιστον το ίδιο αποτελεσματικά με αυτά που χορηγούν οι θείοι και οι θείες (3)».

Πιο πρόσφατα, μια ιατρική συντάκτρια, η Λιν Πάγερ, περιέγραφε, με τη σειρά της, μια διαδικασία την οποία ονόμαζε «πώληση ασθενειών»: τον τρόπο, δηλαδή, με τον οποίο οι γιατροί και οι φαρμακευτικές εταιρείες διευρύνουν, χωρίς να χρειάζεται, τους ορισμούς των παθήσεων, έτσι ώστε να δέχονται περισσότερους ασθενείς και να εμπορεύονται περισσότερα φάρμακα (4). Αυτά τα κείμενα γίνονται ολοένα και πιο αναγκαία, στο μέτρο που πολλαπλασιάζονται οι κραυγές του μάρκετινγκ και εδραιώνεται η επιρροή των πολυεθνικών στο σύστημα υγείας.

Υποσημειώσεις:

(1) Διάσημη σάτιρα του Ζιλ Ρομάν «Ο γιατρός Νοκ, ή ο θρίαμβος της ιατρικής» (1923), στα πρότυπα του Μολιέρου. Η πιο διάσημη ρήση του ήρωα είναι: «Οι υγιείς είναι ασθενείς που δεν το γνωρίζουν».

(2) Vince Parry, «The art of branding a condition», «Medical Marketing & Media», Λονδίνο, Μάιος 2003.

(3) Ivan Illich, «Nemesis medicale», Seuil, Παρίσι, 1975.

(4) Lynn Payer, «Disease-Mongers: How Doctors, Drug Companies and Insurers Are Making You Feel Sick», John Wiley & Sons, Νέα Υόρκη, 1994.

* Ο RAY ΜΟΥΝΙΗΑΝ είναι δημοσιογράφος, ειδικός σε θέματα υγείας («British Medical Journal», «The Lancet», «The New England Journal of Medicine»), ενώ ο ALAN CASSELS είναι ερευνητής σε θέματα πολιτικής των φαρμάκων (Πανεπιστήμιο Βικτόρια, Καναδάς).

Σημείωση (Πηγή: “LE MONDE” 18/6/2006)